هاووه! بو متنوع و متفرق ترک تیره و زمرلرینده  آغز، شیوه و لهجه فرقلیلیغی ویا ایریمی البته کی بارتی ( 13 ). یوز ییله چنلی هم، اوندن سونق هم و گؤنیمیز ده هم دوامی باردیر. بو دیلدانلارینگ هیچ وقت گؤزدن اوزاق توتوبیلمجکلری اینگ مهم خصوصلردندیر.

اوول بیلان بول فرقلیلیغی اسکی تاریخ کتابلارده مانی متینلار بیلن بودیست متینلار آراسینده گؤریورس.

بول آیریلیغی «ن» بیلان «ی» حرفینده گؤرکزیور. A.  VON GAB’IN

 مانیی متینلرده کیی «ن»لی،”انیغ، قون، قانی، چیغان” بودیست و بورقان متینلرینده بولسه! « ی »لی “  اییغ، قوی، قایی” یانی

کاشغرلی محمود هر ترک تیره لرینی ایلانیب آغز و شیوه فرقلیلیغیندن بحث ادیپ اوغوز شیوه سینه آغیرلیق برنی بولسه ترکمنلرینگ اوزیین ییللار وسیع و گینگیشلیک جغرافیه لرده حکمران بولملاری بولسه گرک. اوغوزلاره ترکمن دییلمسی بولسه( 10 ). یوز ییللارده اسلامیتی قبول اتمه لریندن سونگ (11 ). یوز ییللارینگ باشینده عربلرینگ؛ “ترک الأمین” لقبینی برمه لری بیلن اوغوز لارینگ همه سینه ترکمن دئیلمانا باشلانیبدیر.[2]

ترکمنلرینگ سؤزلی ادبیاتی:

سوزلی ادبیاته گیرمزدن أؤنگ ادبیاتینگ أؤزینی تانالینگ؛ ادبیات ادب کلیمه سیندن دؤراب سؤزؤنگ غالیبده ایدیلیب سؤزداکی گوزه للیک، دؤزگؤنلیک، قشنگلیق، آیدیش و گپله یش داکی اخلاقلیلیق و یخشلیق دیر.

هاووه! سوزلی ادبیات هم بیزینگ خلق ادبیاتی دیدیگیمیز؛ نسلدن نسیله شفاهی بیر شکیلده اؤتؤپ تازه نسلی گچمیشه باغلان و ترکمنینگ روحینی ایاقده توتان، بیر کان رقم و قسم قسم فؤلکلؤر لر و ادبی میراثلریمیزدیر.

بولارینگ هر بیره گی ترکمن خلقینیگ شاعرانه زهنینینگ، گؤیچلی و تؤکنمز قابیلیتینینگ، ماهیرلیغینینگ ادبی محصولی بولیپ عصرلار بویی خیرینگ شره ، عدالتینگ عدالتسیزلیغه غالب گلری یانی خذمتی اتدی. بو روحی خزینه مؤینگ یلللارینگ دوامینده خلقیمیزینگ ذهن، عقل و تفکر یانی ایلکلریندن أیلنیب میللی روحیمیزه، عادتلریمیزه، رسم و رواجلاریمیزه دینی عقیده و اینانچلاریمیزه غاریشتی و گد بولدی. اتالریمیزینگ عقل و فراصتیندن چیقان و یانسیین دوستلیق، بی طرفلیق، آچتی و باریش معنی لری و فکرلری أؤزینده جمعلدی.

هاووه؛ دوستلار! مونینگ یانی تاریخیمیزده شهرتلی آدملرینگ کوپ غینچلیقلر بیلن بیزه غویان بو مقدس میراثلارینه میللی ثروتیمیز و سرمایامیز گوزی بیلن غراسق گناه بولمسه گرک.

ترکمنلرینگ ساسانی لار یقیلان سونگ ایران و آذربایجان تفراقلارینه یایلمسی سلجوقیلرینگ سیاسی گؤیجینه گؤیج غاتدی.  سلجوق تیره سی بیلن بیر سیاسی تشکیلات حالینه گلن ترکمنلر ( 1064 ) تاریخلرینده قارسه، آذر بایجان جنوبیه، بو ( 1071 )   ) تاریخلرینده هم انا دولویه ( ترکیا) گیرمانا شروع اتدیلار. ملازگریت ظفرینینگ ایزی بیلان مرمرا و اده لار دنگیزینه چا باردیلار. بو تفراقلاره حاکیم بولان بیزانسلیلار هم ایمسیم دالتیلار، غا پدریلان تفراقلارینی پس آلمق أؤچین اللاریندن گلنی آردینا غوین یوقتیلار. الله یولینده گوراشان قهرمان اتالاریمیزنگ (11 ). یلی بیزانسینگ غارشیسینه جهاد بیلن گچدی.

(1176 ) قره مقبلی سواشینداکی قلیچ ارسلانینگ بیزانسه أؤرن ضربه سی بیلان اهلی ترکینگ قدری تاعین بولیپ ترکیا نینگتفراقلرینینگ کوپ یری فتح ادیلدی. بؤرده شونی ایتمانا چالیشیورس ترکمنلرینگ مونچه یریینی آلیپ اقتدار صاحبی بولنسونگ نام أؤچین أؤز إنه دیللارینی رسمیلشتیرمدیلار؟ دوغریدن هم بو کوپ بیر عجب ایش دالمی؟ بیزلارینگ بحث موضوعمیز تاریخ بولمان سونگ بو سواله سیاسی طرفدن دال ده دل بحثندن بارمانا کوشش اده لینگ.

هاووه ! اوغوزلر سیحون کنارلارینده یاشیور قالر ادبیاتلری شفاهی وسؤزلی شکلینده تی اؤز ارالارینده گپلشیون دیللاری بیلان حل مطلب بولیورلرتی، او وختتاکی دیللاری رسمی وکلتور دیلی حالینه گلن منطقه لاردن اوزاق غالسه لارده آزکان اولردن متأثربولیپتیلار. (11). قرنداکی حادثه دن سونگ متفاوت جغرافیه لره یایران ترکمنلر کلتور محیطندن اوزاق غالدیقلاری اؤچین اوغوز شیوه سینی بیلورلرتی لار  نقل و اتاسوزلرینده، خلق شیرلارینده، متل و حکایه لارینده شفاهی بیر ادبیات واسطه سی بولیب نسلدن نسیله دوام ادیب گلن شیوه دنیاده چشیتلی و فرقلی حادثه لر بیلان دوش دوشه غالندیر.

ترکمنلره الله یغشی گوزی بیلن غراپتی غیسغه زمانده دنیانینگ اینگ اولی سلطنت لارینی غوراپتیلار. شرق و غربه حکمران بولن ترکمنلره دولت و سیاستلری، انسانلارینگ اراسینداکی مرام و مقصدلارینگ بیلینمه سی، چاغه اویلیپ کلتور و مدنیتلرینگ ایاقده غالمه سی ، تعلیم و تربیه نینگ أؤنگه گیتمه سی، اسلامیتینگ یولینینیگ تغقیب ادیلمسی إؤچین رسمی دیله احتیاج بارتی.

مونی سلجوق خانلاری غاتی غوویی بیلیورتیلار و اؤز دیلله ری حال حاضرده ادبی بیر دیل دالتی…اؤنگلاریندده ایکی سانق دیل بارتی بو دیللرینگ بیری اسلام دیلی بولن عربی، بیر باشقه سیده پارسی و یا فارسی دیلیتی.

فارسی دیلینینگ سایلانجاغینه ایکی احتمال بارتی.

ا. ناچه زمانلاردن باری أدبی و کلتوری بیر دیل بولیپ أدبیاتده مترقی تی.

ب.دؤلتاینگ بؤرؤکراتلارینینگ مهم بیر قسمسنینگ پارس اصللی بولمه لاری.

عرب دیلی بولسه غاتی بیر إعتقاد بیلن باغلاندیغیمیز دینینگ و قرانیکریمینگ دیلی بولنی أؤچین اولارینگ یانینده غاتی مهم ارض ادیورتی. جهان لرزه لاریندن تیتران بو سلطنت ادبیات دیلی أؤچین پارسی دیلینی، علم دیلی أؤچین عرب دیلینی و رسمی دیل اوچین عربی و فارسی و عموما هم اوغوز شیوه سی استفاده ادیلدی.[3]

محمد قاسم « عبادی »

 

Ahmet b. Ercilasun “ makaleler dil, destan-tarih-edebiyat” Ank. Trhsz. S.222- 224.[1]

. Nesir NAZİM, “Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi”,  Ankara, yy, 1998, c. 10, s.12.[2]

. Ahmet b. Ercilasun “ makaleler dil, destan-tarih-edebiyat” Ank. Trhsz. S, 226-231 .[3]

 

http://www.jayhon.com/turkmenje/?p=99