بنیاد مختومقلی فراغی

همه ما درگفتگوهای روزمره خود، عبارتهای مصطلحی نظیر ((مبارك باشد))، ((خسته نباشید ))،((دستتان دردنكند))و… رادرحالات وموقعیتهای گوناگون برای ابراز احساسات درونی مان نسبت به اطرافیان خودوگاه جهت آغاز ارتباط كلامی بكار می بریم ،به طور مثال درزبان تركمنی ،چنین ضرب المثلی وجود داردبای بیر تازه دون گیسه ،((قوتلی بولسین !))دییر لر ،غریب تازه دون گیسه ،((نیردن آلدینگ ؟))دییرلر.

ترجمه :
اگر ثروتمندلباسی نوبپوشد،می گویند: ((مبارك باشد!))اما اگر فقیر لباس نوبپوشد،می گویند: ((ازكجاگرفته ای؟))برخی از عبارتهای مصطلح ،جوابی درخور دارندكه همواره در پاسخ گفته می شود.مثلا":درجواب ((خسته نباشید!))می گویند: ((سلامت باشید)).اینگونه عبارات مصطلح درتمامی زبانها شایع می باشند واشخاص دربرقراری روابط اجتماعی ازآنها سودمی جویند ؛چرا كه این عبارات ،عمل نخستین دیدار ونیز صمیمیت بامخاطب راتسهیل می نماید.زبان تركمنی ،از حیث داشتن عبارات مصطلح بسیارغنی وظریف است .درزبان تركمنی عبارات فراوانی درحالات وموقعیتهای گوناگون (چون :كار،تجارت ،تولدفرزند،مرگ ،عروسی،اظهار تشكر،شكار ،زراعت و…)مورداستفاده قرار می گیردكه درزیر،به صورت فشرده به معرفی وتوضیح آنهاخواهیم پرداخت .گفتیم كه عبارات مصطلح درزبان تركمنی غالبا"جوابی مناسب دارند ؛بر این اساس آنها رابه دو گروه عمده می توان تقسیم نمود:الف عبارات دارای جوابهای ثابت،بعبارات دارای جوابهای عمومی .
الف : عبارات دارای جوابهای ثابت
این گونه عبارات غالبا"باجوابهای مشخص ،ثابت وشناخته شده أی پاسخ داده می شوندواهم آنها درذیل آورده شده وموقعیت كاربردی هر یك ازعبارات ونیز ترجمه تحت الفظی هر یك از آنها قید گردیده است :

به هنگام كار:
/_آرمانگ !(خسته نباشید!)
ج_باربول .(سلامت باشید.)

به هنگام دادوستد:
/_سودا گشاد!
ج_دولت زیاد.

به هنگام بیان تشكر وامتنان :
/_تانگری یا لقاسین !(خداوندازگناهت درگذرد! )
ج_بیله یا لقاسین .(ازگناه هر دویمان درگذرد.)

به هنگام برداشت محصول (گندم وجوو… ):
/_خرمنینگابركت!(بركت برخرمنت!)
ج_عمرینگه بركت.(بركت بر عمرت).

به هنگام كاشت وكار:
/_تخمینگ مونگلسین!(بذرت هزارشود!)
ج_دشمنینگ اینگلسین.(دشمنت بنالد.)

به هنگام آغاز كار(ازقبیل قالیبافی ،ساخت خانه و…):
/_ایشینگ ایلریك !(كارت به پیش !)
ج_یاشینگ اوزین.(عمرت دراز.)

به هنگام ورودبه جلسه شورومشورت:
/_مصلحت بیریكسین!(مصلحت یكی{موردتوافق}باشد!)
ج_دشمنینگ ایریكسین .(دشمنت درمانده باشد.)

به وقت بازگشت از شكار:
/_آوقانلی !(شكارخونین باشد!)
الف_اگر طرف شكاری نزده باشد،می گوید:
آوجانلی !(شكار جان دارد!)
ب_اگر موفق به شكارشده باشد،می گوید:
یاشینگ اوزین !(عمرت دراز!)

به هنگام دیداردیر هنگام درشب:
/_گیچ یاغشی !(دیر بخیر!)
ج_گلن یاغشی!(مهمان بخیر!)

به هنگام بدرقه مسافر:
/_یولونگ آچیق !( راهت باز!)
ج_دشمنینگ باسیق !(دشمنت منكوب!)

ب:عبارات دارای جوابهای عمومی
این عبارات معمولا"جواب ثابت ومشخصی ندارندومعمولا"باپاسخهای كل شمول وعمومی ازقبیل ((ساغ بول!))(سلامت باشی!)،((تانگری یالقاسین!))(خداونداز گناهت درگذرد!)و…جواب داده می شوند:

به هنگام تبریك خانه جدید گفته می شود:
_یورت آلادینگ !(جای ومسكن بگیری!)

به هنگام فوت فرزندگفته می شود:
_آخرت بالانگ بولسین!(كودك آخرتت باشد!)

به هنگام تبریك تولد فرزندگفته می شود:
الف_اگر پسر باشد: ((قول توتدونگمی؟قوتلی بولسون!))(آیاغلامی گرفته أی ؟میارك باشد!)
ب_اگردختر باشد: ((باییدینگمی؟بختی بولسون!))(آیامكنت یافته أی؟خوشبخت باشد!)

به وقت زاییدن حیوانات خانگی (همانندگاوو…)گفته می شود:
_هووری كوپ بولسون !(همراهش بسیارباشد!)

به هنگام عیادت از بیمارویاكسی كه دررنج وسختی افتاده است،گفته می شود:
_قورقانینگ قوت بولسون !(ترست به بخت مبدل شود!)

هنگام تحمل رنج وسختی ویابیماری :
_آخرت عذابینگ بولسون!(عذاب آخرتت باشد!)

به هنگام عرض تسلیت گفته می شود:
_ایزی یاراسین !(سربازماندگانش به سلامت!)
_ایمانلی بولسون!(باایمان باشد!)و…

به هنگام عرض تبریك گفته می شود:
_قوتلی بولسون !(مبارك باشد!)

به هنگام عرض شادباش گفته می شود:
_گوزونگ آیدینگ!(چشمت روشن) .

به هنگام ضرروزیان مالی گفته می شود:
_خیرلی چیقداجی بولسون !(آنچه ازدست رفته ،خیر داشته باشد!)

درمباركباداسب جدید گفته می شود:
_قازیغینداقارریسین!(

درمباركباد عروسی جدیدگفته می شود:
_جیلاوینگداقارریسین!(پابه پای هم پیر شوید.)

مهمان پس از صرف طعام غالبا"می گوید:
_قازانانینگ یاشی اوزین !(عمر میزبان طولانی باد.)

_ساچاغینگابركت !(بركت به سفره ات)

مهمان هنگام ترك خانه می گوید:
_اویونگ آبادان !(خانه ات آباد.)

برای بیان تشكر از شركت كنندگان درمراسم عمومی(عروسی ،عزاو…) گفته می شود:
_سیلاغینگ تویونگداقایتسین!(احترامت درعروسی جبران شود.)

هنگام جدایی دونفر از یكدیگر (كه به صورت اتفاقی همدیگرراملاقات كرده اند)گفته می شود:
_تویداساتاشایلی !(درعروسی یكدیگرراببینیم .)

درآغاز هر امر خیری (از قبیل عروسی و…)گفته می شود:
_اونگونا باشلاسین!(به فرخندگی شروع شود.)
_اونگ بولسون !(خبر باشد.)

برای بیان تبریك تولد فرزند،غالبا"می گویند:
_یاشی اوزین بولسون !{یا}یاشی اوزاق بولسون !(عمرش دراز باشد.)
_صالجی سی بولسون .(ازصالحان باشد.)

به هنگام بدرقه زایران :
_یول بولسون!(اوغوربخیر !)

به هنگام عیادت از بیمار :
_سونگی خیر بولسون !(عاقبت بخیر!)

درهنگام جدایی ،بدرقه و…
_ساغلیقدا گوروشیلی !(دیدار به سلامت! )

فقط به هنگام بدرقه :
_ساغ آمان بار!(به سلامت!)

فقط به هنگام استقبال:
ساغ آمان گلیا رمینگ ؟(به سلامتی می آیی؟)كه غالبا"چنین جواب داده می شود:
_قورغون گلیا ریس !(به خوشی وسلامتی می آییم.)

به هنگام مراجعت ازمسافرت به خانه و…
_ساغ آمان اوتیر میسینگیز؟(سلامت هستید؟)كه غالبا"چنین جواب داده می شود:
_قورغون اوتیریس !(الحمدلله !سلامت هستیم !)

دربیان مباركبادلباس نو:
_اگنینگده ییرتیلسین !(برازنده تنت باشد!)

دربیان مباركبادكفش نو:
_آیاغینگدا توزسون !(برازنده پایت باشد!)

مباركبادهرچیز نو:
_خیری بولسون!(بخیر باشد!)

درمراسم((صدقه))واطعام جهت اموات:
_آلنینابارسین!(ثوابش به اوواصل شود.)

درزمان پایان یافتن بافت قالی وقالیچه و…وبریدن آن:
الف_اگربرای فروش باشد:
_بازاری بولسون!(بازار خوبی داشته باشد!)
ب_اگربرای مصرف خود باشد:
_یاغشینگا(=تویا)یاراسین .(جهت امر خیر {یا:عروسی}به كاررود.)

درجواب عبارات مصطلحی ازاین قبیل ،معمولا"متناسب بامعنا ومضمون آن ،یكی ازپاسخهای زیر داده می شود:
_ساغ بول!(سلامت باشی!)
_تانگری یالقاسین !(خداوند ازگناهت درگذرد!)
هر دوموردفوق به منظورتشكر وسپاسگزاری است.
_آمین!
_آیدانینگ بولسون !(دعایت قبول باشد!)
هردوموردفوق به منظورطلب قبولی دعای خیر است.

_آلنینگا یاغشی !(برازنده وجود شماست!)
_سیزه _ده خدای یتیرسین !(خداوندنصیب شما نیز بكند.)
هر دوموردبرای درخواست وآرزوی امری مشابه (برای طرف مقابل)است.
ذكر تمامی عبارات مصطلح باتمامی مواردكاربردآنها امری بسیاردشواراست؛زیرا درزبان ظریف تركمنی حتی برای بسیاری از جزئی نیز عبارات مصطلح ویژه أی استفاده می شود.
به عنوان نمونه ،اگر كسی به عیادت بیماری برود وصحبت ازطبیب بیمار به میان آید،باگفتن عبارت ((ادنی ام بولسون ))(آنچه می كندشفابخش باشد)ویا((الی ینگیل بولسون ))(دستش سبك باشد)دعای خیری می نمایند.ریزه كاریها یی ازاین دست،محتاج تحقیق وتتبعی بیشتر وعمیق تر درفرهنگ غنی وپویای تركمنی می باشد.