دكتر يوسف آزمون بيلن صُؤحبت
آنا محمد بيات: دكتر، اساسي اديلجك گوررونگ، ديل حاقئندا. ایلايتا-دا توركمن ديل حاقئندا گوررونگيميزي آلئپ گيديلي.
دكتريوسف آزمون: ديلي ايشلأپ ساقلامالي. كؤپ يازيلمالي، كؤپ اوقيمالي. ديل يازيلماسا، اوقيلماسا باشغا ديل¬لرينگ تأثيري بيلن، يوق بولوپ گيدر. شو هيلي يوق بولان ديل¬لر كأن.آيديش-لارينا گؤرأ شو واغت هر آي-¬دا بير نأچه ديل يوق بوليار، ييتيأر. چونكي اول ديل¬لرده نه مكتب بار، نه بير كيتاپ يازيليار، نه بير راديو بار، نه ده تلويزيون. شونونگ اوچين ديل لر يواش يواش دان يوق بوليار.
دونيأ درجه¬سينده شو حاقدا چؤرنگِشيأرلِر. كأبير ديل¬ لري غوريجاق بولوپ، هر يئل دونيأنينگ بير ييرينده، اروپادا يا آسيادا كؤپ يرلرده - يانگقي يوق بولما خطري بولان ديل¬لر حاقئندا كنفرانس گچيریليأر.
ديلي ساقلاماق غين. ديل اؤليار. يواش يواش¬دان اؤليأر. ديل جانلي بير زاد. ياشايار. اؤليأر. يونه آدام¬دان پارخي، ديلي ديرلديپ بوليار. مثال اوچين، انگليس¬لرده بير ديل بارميش. بو ديل انگليس ديلينه منگزه¬مه¬يأر دييپ ماسخره اديپ¬دیرلر. آداملار-¬دا شوني گپله¬مِجِك بولوپ، اوتانئپ انگليسه اؤوروپ، اول ديل يواش يواش¬دان ييتيپ¬دير. سونگ بو ديلي غايتادان ديرلتجك بولوپ، آلادا غاليپ¬دئرلار. بير انجيل تاپيليپ¬دئر. بو انجيل شو ديل اساسئندا يازيلان. شو اساسيندا اول ديلي غايتادان ديرلتجك بوليارلار.
آيتجاق بوليانئم، سؤزلر هم شونونگ يالي. ياشايار، اؤليأر. قديم بير سؤز بار. اول باشغا بير ماني¬دا. اول سؤز ييتيأر، اؤليأر. سونگرا دير¬لنده باشغا بير ماني¬دا آيديليا. شو واغت، " غاوي- غووي" دييأس. بو توركمن سؤزي دأل، تبت ديلينده قوي(كوي)، ياغني يامان- تِله¬كه ديين بير كلمه. بيردن بِيلأك اوورليأر غاوي ماني¬سئنا گِچيأر. سونگ سؤزلر شيله اؤييتگه¬يأ. اؤنگكي گؤرنوشي بيلن هيچ بير باغلانشئغي يوق. شونگا دئققات اتمه¬لي.
ديلي غورئماق اوچين، بيرينجي¬دن ديلي غاوي بيلمه¬لي. ديلينگ غورولوشوني غاوي بيلمه¬لي. ديلينگ نأهيلي اؤسنديگيني- نأهيلي ائزا غالانديغئني بيلمه¬لي. شو شعور¬ آدام¬دا بولسا، شوني غاوي دوشونوپ بيلسه، بيليان آدام¬لارئنگ ساني نأچه كؤپ بولسا، ديل هم شو درجه¬ده اؤسر.
آنا محمد بيات: توركمنيستاندا، رسمي ديل توركمن ديلي. ايراندا-دا توركمن ديل اوقئدئلمايار. توركمنستاندا يازيليار، اوقئدئليار دييپ، بيز آرقايئن بولوپ بيلریسمي؟
دكتر يوسف آزمون: ديل مسله¬ده هيچ واغت آرقايئن بولوپ بولمايار. مئدام ايشله¬مه¬لي. توركمنیستان بيلن ايران توركمن ديلينده بير آز تپاووت بار. البتده دولت ديلي بولسا، ييتمه¬گي غئن. يؤنه ايران توركمن ديلي¬ اؤز حأصيِتي¬ني ييتيريپ بارشي، اوستونده ايشله¬مه¬لي. توركمنیستانئنگ توركمنچه¬ ديلینه منگزه¬يأر- يونه غوريمالي، كؤپ ايشلنمه¬لي.
قبرس توركچه¬سي اؤزونه گؤرأ مخصوص يؤريته بير توركچه. يوناني تأثيري بولوپ¬دئر. قاديم توركي سؤزلر هم بار. حاتتا قاديم توركمن سؤزلر هم بار. توركمن¬لر موندا گِل دييار. قبرس¬لي¬لار بوندا گِل دييأر.اولار موندا گِل دييپ گوليأردي¬لِر. شول گوليأن¬لِري « موندا » سؤزي ياتدان چئقماغا سبب بوليار. بيزده مئشدئق سؤزي بار. غايرادا شوني ماسخارا اديأرلِر. مئشدئق قاديمي سؤز. ديق سؤزي بير فعل- ¬دِن گِليأر. ( اييمك- اييديم دييپ آيديلياني )، ايي قسمتي- فارسي¬دا شونگ بودن ديين يالي. ديق صفت بچريليأن سؤز. « من گلديم » قديم¬دا شيله دال. من گلديك- اول گلديك- بيز گلديك- سيزگلديك- اولار گلديك هممه¬سي شونگ يالي، ديق. بو دينگه بيزده غورالئپ¬دئر. بيله¬كي يرلرده هممه¬سي سونگونداداقي «ك- ق» دوشوپ دي بولوپ-دئر.
سؤزلري البتده اؤزوميز غوريمالي دؤولت درجه¬سينده بولماق شرط-دأل.آدام¬لار اؤزلري غوريمالي.
شو واغت سيز يازانگئزدا، ادبي توركمن ديلينده-ده يازيپ بيلرسينگيز- يونه يِرلي خالق ديلينده هم يازئپ بيلرسينگيز هيچ تپاووتي يوق. آمريكا انگليسچه¬سي، انگليستان انگليسچه-سي هر غايسي اؤزي يازيار. ايكي¬سي¬ده بير ديل يونه بيري¬ني آليپ باشلايانگ شول بوليار. يارسی ¬ني اوندان آليپ - يارسيني موندان آلسانگ هيچ بيرزادا منگز¬مه¬يأر. شونونگ اوچين بيلمه¬يأن دؤولت درجه¬سينده بولمالي¬مي يأ بولماسادا، ينه¬ده آيتيان هر ياغدايدا-دا اؤزوميز غوريماليميقا دييأن.توركمنئستاندا بار دييپ، بِيديپ غيشاريپ ياتمالي دأل. آوغانئستاندا دأكي توركمنچه هم اؤزونه خاص. شولاري غاوي گؤرديم. مثلم آينا تلويزيوني لاري بار. كؤپ سؤزلري اشيتديم گؤرديم. گِليون آدام دييار. غاوي بير زاد. چونكي اولار گِليور دييأ گيتيور دييأ. گِليون، گيديون دييأر. ادبي بولجاق بولسا، اؤزلِري¬ني ييتيرجك¬لر. ديل¬لري¬ني ييتيرجك¬لر. اولاري غوريمالي بوليار. سونگرا غين بوليار. سونگرا دوز اتمِك غين بولار.

آنا محمد بيات: توركمنيستادا روس ديل، آوغانئستاندا پشتو ديل، ايراندا پارس ديل توركمن ديله گيريشيپ¬دير. ايندي شولاردان اونلانئلسا ديل ييتمانه سبب بوليارمي يادا كأ بير سؤزلري آلسانگ غاوي¬مي؟
دكتر يوسف آزمون : دونيأده اولي گوررونگ. شو واغت توركيه-ده عرب فارس سؤزلري آيريپ يرينه توركي سؤزلري غويجاق بوليارلار. كأ بير يرده بولدي كأبير يرده بولمادي. ايندي تأزه سؤزلر دؤرِتدي¬لر. يامان اولي ايش. يامان اولي پروژه. بير آدامئنگ اتجِك ايشي دأل. آكادمي گِرِك.
بير دؤوور گلدي ايكي نسيل بير بيريني دوشونمه¬يأر. عثمانلي-لاردان غالان نسيل و سونگراقي نسيل، بيري بيرينه دوشونمه-يأردي. اول عربچا سؤز آيتيار، بِيله¬كي تأزه چيقان سؤزی آيتيا. بيري عُومومي ديأ، اول گِنِل دييأ. گِنلي دييأن عُومومي-ني بيلمه¬يأ، عومومي¬ني بيليأن¬هم گِنِلي بيلمه¬يأ. شولار يالي مِسله¬لر بوليا. بو يامان غين مِسِه¬له، اولي مِسه¬له. بو آلمان-لاردا-دا با. تلويزيون دييأ، تِلِفون دييأ... يونه غيزيقلي بير زاد، شولار شِيله اؤيتگسه¬ده خالق اؤز بيله¬نيني اِتيأ كؤپ يرده. اؤيتگِتجِك بولسانگ، سؤزونگ دِنگينه بير سؤز چيقارسانگ، نأمه اديأنينگي بيلمه¬لي. تانك دياس، تلويزيون دياس¬، راديو ديأس، بولار دونيأني گِزن، دونيأده آيلانان سؤزلر. بولارا اِل دگيرمِك هيچ گِرِك¬دأل.
اورس ديليندن آلينان كلنت سؤزي بار. توركمنئستاندا بو بولمايا دييپ، موشتري دييپ عربچا¬سي¬ني غوييالار. سؤز اؤيتگِتمك- تأزه¬دن سؤز چيقارماق، اولي ايش. يامان چئلشئرئملي ايش. آيتجاق بوليانيم، ديل بير اويتگشيك بير زاد. انگليس ديلينده انگليس سؤزي تاپماق غين. يونه شونگا غارامازدان انگليس ديلي دونيأده اينگ باي ديل¬لرينگ بيري. اورس ديل¬¬هم شونونگ يالي. اول نأمه اوچين شِيله بولوپ¬دئر. چونكي كأن ايشلأپ¬دیرلر. باشغا ديل¬لردن آلينان سؤزلر، اؤزونينگكي بولوپ دئر. عربچادان آليا، شِيله بير شِكيله گتيريأر انگليس (سؤز ) دیار غوتاريار. عرب¬لاردا¬ شونونگ يالي. عرابچادا-دا كأن توركي سؤزلر بار. كوپرأ كووري ديأر. سؤوجك بولاندا، توركچه سؤويار. غوزل غورت ديار. غيزيل غورت ايسين سني ديين يالي. املالاري بيري بيريندن پارخلي بوليار. توركي سؤزي¬، عرب اوقيياندا باشغا هيلي بوليار. دِگيشيپ اؤيتگأپ اؤيتگاپ، شول ديله گيريأر. ديل بير جانلي مِسله. جانلي اؤليپ هم بيليأر. ديل دوران يرينده اؤليار. يونه هر هيلي بولسادا، ايشلأبرمه لي. كأن پِيدالانمالي.
آنا محمد بيات: تأزه¬دن توركمن اليپ¬-¬بي دوزولدي. شول اساس-دا يازيليار. اونگكي اليپ¬-بي¬لر بيلن تپاووتي¬ني نأهيلي گؤريأنگيز؟
دكتر يوسف آزمون: خالقا تأزه بير اليپ¬-بي اؤورِتمك غين زاد. بير سيستم يازيليا، شول يواش يواش بير نأچه ييلدا اؤزوني كأميل¬لِشدئريأر. خالق آراسيندا قبول اديليأر. هر اليپ¬-¬بي يازسانگ اونونگ تانقيت¬لي طاراپي قوتارمايار. يونه توركمن ديله لاتين اليپ¬-¬بي ياقين. شونونگ بيلن ياغشي يازيپ بوليار.
آنه محمد بيات: ماغتئم¬غولي¬نگ ديواني¬ني انگليس ديله ترجمه اديپسينگيز. هايسي ييلدا ترجمه بولدي و اروپادا ماغتئم¬غولا غارايشلاري نأهيلي؟
دكتر يوسف آزمون: من ماغتئم¬غولي¬ني ترجمه ادمكدِن چكئليأرديم. سِبأبي ماغتئم¬غولي¬نينگ غوشغي¬لاري¬ني، شول گؤزلليگي بيلن، شول بِييك¬ليگي بيلن خالقا يتيرمك قين ايش. اونگا شاهير بولماق گِرِك. شاهير ترجمه اِدسه كأ واغت، آصليندان-دا غاوي بوليار. عمر خيامئنگ غوشغي¬سيني ترجمه اِدِن ادواردويچ برتلس. اول فارسي¬ني غاوي بيليأ. بوتينلين اويتگه¬دئپـدئر، سؤزلر باشغا، يونه شوندا عمر خيامئنگ روحي بار. انگليسنگ ذوقي-نا گؤرأ، شولارينگ غوشغي¬سي¬نينگ غورلوشينا گؤرأ يازئلئپ-دئر. شونونگ اوچين من هيچ واقت ترجمه ادمه¬جك بولياردئم. سونگرا گؤگجه كبتري غوشغي¬ني آلديم ترجئمأ سينانشدئم. شونگ اؤز ريتمي بيلن ، شونگا گؤرأ ترجمه اتدئم. غاوي گؤردي¬لر. اؤزومم غاوي گؤرديم.
ماغتئم¬غولينگ دوستلاري دييپ جمغييت غوردئق. كأن غاتناشدئلار. دؤرت- بأش يوز آدم داغي بولدي. يازئجي «¬¬ برايان الديس¬¬ » گلدي. اول بير رمان يازئپ¬دئر، «دورموشونگ گوندوغارئندان بير يرده» ديلِن يالي ترجمه¬سي شِيله، شونونگ بير بؤلگئنده، ماغتئم¬غولي گون¬لري دييپ بير بؤلومي بار. شول بؤلومي يازماق اوچين،كؤمك آلماق اوچين، توركمنستاندا ادبيات و صونغات غازِتئنگ رداكتوري تركئش جومأگلدأ خاط يازيار. تركئش هم اول يرده يوسف آزمون ديين بيري باردئر دييأر. اول تلفن اتدي. سونگ بيز دوشوشديق. ماغتئم¬غولي گون¬لري گچيريأرديك. هر كيم ترجمه¬سئني، ماقالاسئني اوقياردي.
آنا محمد بيات: دورلي يرلردن غاتناشاردي¬لارمي؟
دكتر يوسوف آزمون: هاووا، عرب¬لاردان، هئندئستاندان، اسپانيول، مكزيكادان، حتا ژاپون¬لاردان هم گِليأردي¬لر.
آنا بيات: غوشغي¬لارئنگ تأثيري نأهيلي بولاردي؟
دكتر آزمون: «¬بولدوم گريانا» دیین غوشغي كأن تأثير اتدي. شوندا حضرت عيسي¬دان دييپ بير بؤلومي بار. شوني گؤرِن¬ده ييلغئرئپ، بأ بو مسلمان¬دألمي دييدي. شول كأن تأثير اتدي، شِيله بير آچئق پيكيرلي دييپ آيتدي. شوندا «¬برايان الديس» بیلن ينه بير ايكي نفري چاغئردئلار. منده شولار بيلن گیتدیم. شول يرده برايان اُلديسا «علي بيلن كبتري» غوشغي¬ني اوقي¬دئم. ترجیمأني هالادي، يؤنه بو انگليس غوشغي¬سي دأل دیدي. منم آل- غوشغي اتدي دیدیم. قافيالاشدئر دیدیم. آلدي شول چاي ايچیپ اوتئرقا، بير باشئندان اوقئب باريار، بير باشئندان انگليس غوشغي¬سئنا گچیریپ باريار. شوني شِيله آوادان يازدي هممه¬لر حايران غالدي. شِيله¬ليك بيلن ترجمه ادیپ باشلادئم. اول هم قافيالاشدئرماقدا مانگا كؤمك اتدي. شونلئق بيلن بير ييغندي بولدي. مزنده 40 غوشغي داغي بولدي.
آنا بيات: هايسي يئل چئقاردئنگ؟
دكتر آزمون: 1994- نجي يئلدا.
آنا بيات: تيراژي نأچه؟
دكتر آزمون: 1500. كأن دأل. 40 غوشغي برايان الديس¬نگ قافيه¬لاشدئرماغي بيلن ترجیمه اتدیك. كأبير غوشغي¬لاري اوزئن بولاني اوچين، قافيا گتيريپ بولمادي. «¬بیلمزمینگ» غوشغي قافيالاشدئرئپ بولمادي. يونه شو شكلینده غالدي. يانگقي الديس، سونگرا يازان بير نأچه غوشغي¬لارئني ماغتئم¬غولي¬نئنگ دؤرتليك غوشغي¬لاري اساسئندا يازدي. انگليس غوشغي¬سئندا اول هیلي دؤرتليك يوق. سونگرا ماغتئم¬غولئنگ باشئندان گچنلریني بير غوشغي ادیپ يازدي. حتتا بيز اوني توركمنستاندا توركمن ديله ترجیمه اتدیك. چاپ بولدي. بأرده ايراندا-¬دا چاپ بولوپ بیلر. شِيله بير غاوي زاد. البته من اونگا گیریش يازدئم. كأبير سؤزلر، مثال اوچين صراط ترجیمه ادئپ بولمايار. سونگ بير كیچي سؤزلیك يازدئم. صراط نأمه دييمك. شِدداد كيم. بير كیچي سؤزلیك بولدي. اونگا « اورتا آسيا چؤل¬لريندن غالان آيدئم¬لار» آد بردیك. بير طارافئندا برايان الديس و بير طارافئندا مني تانئتيار. چنگيز آيتماتوف هم مونگا سؤز يازدي. ينه بير انگليس يازئجي¬نئنگ هم سؤزلريني يرلشدیرديك. بولار چنگيز آيتماتوفا-دا كأن تأثير اتدي.
آنا بيات: بلكي بو ترجئمه¬لردن باشغا ايشلأن زادلارئنگ هم باردئر. شولاردان¬هم ماغلومات براسانگئز.
دكتر آزمون: هاووا بار. خوجه احمد يسوي¬نئنگ غوشغي¬لارئني ايشله¬دئم. غوليازما كئتابي¬ني آلئپ اونگونچأ اوني دوزِلتدئم. چونكي يامان غارئشئپ¬دئر. املا تايدان بير بيرينه اويتغاشمايان يرلري بار. آصئل و اورجينال شكلي اساسئندا دوزدئم¬ (تصحيح اتديم). قديم نوسغا، 16- نجي عصرئنگقي. هم آصئلني يازدئم، هم¬ده حأضئركي تورك ديلينه و انگليس ديلينه ترجمه اتديم. شِيله¬ليك بيلن ترجئمه ادمانه اوورنئشدئم. اولاري چنگيز آيتماتوف هم گؤردي، هالادي.
آلتمئش ياشئمئنگ غوتلاغئنا توي توتديق. شوندا (چنگيز آيتماتوف) روس ديلينده بير سؤز يازدي. سلام عليكم يوسوف آغا دييپ. توركمنستاندا چاپ بولدي شيله آوادان يازيپ¬دئر. اوني توركمنچأ ترجئمه ادمأنه دؤزمه¬دي¬لر. شو ييغناغا گلن-لره شوندا بردي¬لر، شوني گؤرن، گليپ من بيلن اِل بريب گؤروشيأردي.
انگليس ديلينده بير راديو بار. بوتين دونيأ( استراليا، مالزي، اندونزي، كانادا و...) برنامه گؤيبريأر. شو راديو من بيلن گوررونگدش بولدي. باشغادا دونيانيگ بِلّي بِلّي كئتابخانالاري بيزدن شو اثرلاردن ايسله¬دي. انگلستانينگ اولي عمومي كئتابخانالارئنا-دا هر غايسينا بير نوسغا ايبريلدي.
شول واقت¬لار، ماغتئم¬غولا دِگيشلي بارلاغلار چيقارديق. دينگه ماغتئم¬غولا دأل توركمن، حاتدا اورتا آسيا مدنييتينه دگيشلي مقالالار، ماغتئم¬غولي حاقدا يازئلان قديم مقالالار روس و انگليس ديلينه ترجئمه بوليار. اؤز يازانلارئمئز هم بار. ماغتئم¬غولئنگ تورغون ديدي¬لر ديين غوشغي¬سي كأن تأثير غويدي. شوني اسپانول ديله ترجئمه اتدي¬لر. سونگرا وِلز ديله ترجئمه اتدي¬لر. بيز هم شولاري آلئپ مجلّأ برديك. بيرينجي ساني 30-40 صاحيفا بولدي. ايكي-¬¬¬نجي ساني ايكي اِسسه غالئنگ بولدي كؤپرأك مقالا يرلشدئرئلدي. شول واقت برايان الديسئنگ عايالي اولدي. اونگ حاقيندا يازدئق. شول واقت آي-خان حاجي¬اوو هم وفات بولدي. اونگا-دا بير سؤز يازديق.
آنا بيات: آي¬خان، شول ماغتئم غولئنگ صوراتي¬ني چكن¬مي؟
دكتر آزمون: هاوا، ماغتئم¬غولينگ صوراتي¬ني چكن. شو مجلّه¬ده ينه توركمن نقاش¬لارئندان بير نأچه صورات غويديق. ينه اِدِن ايش¬لريميزئنگ تاريخچاسي ديين يالي، شو واقتا چِنلي اِديلن ايش-لر يازيلدي. ماغتئم¬غولا دِگيشلي انگيس ديلينده رووايات¬لار، كأن ماغلومات¬لار بار. من اؤزوم ترجئمه اتدئم. شيديپ ماغتئم¬غولئنگ آدي يايرادي. سونگرا بير گون بير يرئنگ ايلچي-سي¬مي بيلمه¬يأن، هنديستاندان مي بيري مانگا دوشوشدي. اول آيتدي، توركمن بيلن باغلانشيق جمغييت يا-دا غوراما، ايلكي بادا ماغتئم¬غولي جمعييتي يادا دوشيأر ديدي. اول « ماغتئم¬غولي باغتينگ غولي » دييپ اؤورِنيپ¬دئر. كأ بير غوشغي¬لارئني اِزبر اديپ¬دئر. اول ادبياتي غاوي گؤريأنميش.
آنا بيات: دكتر! ماغتئم¬غولينگ غول يازمالاري بارادا ماغلومات¬لارئنگئزي اشئدسيمئز گليأر. اروپادا، كئتاپخانالاردا غوليازمالاري بار دييليأرلر. شولار حاقدا آيداسانگئز.
دكتر آزمون: يوق. ماغتئم¬غولئنگ اؤز غوليازمالاري دأل. برلين-دأكي بي¬دِرِك و بيري¬ هم وامبري¬نئنگ آلئپ گيدن غوليازماسي اوندان هم بي¬دِرِك.
آنا بيات: وامبري¬نگ آلئپ گيدني، مجارستاندا¬مي؟
دكتر آزمون: هاووا مجارستاندا، اوني¬دا گؤردئم. حتتا كُپي¬سئني آلئپ توركمنستانئنگ كئتابخاناسئنا بردئم. انگلستاندا شول غوليازمالاري كأن ايشله¬ديم. ييگريم ييل مئندان اوزال. غاوي نوسغا يونه كأمئل¬دأل. ايچينه كأن زادلاري گيرئزئپ¬ديرلر. طالبي¬دان، غايبي¬دان، ذليلي¬دن...
توركمنستاندا هم ائنگ قدئمي غوليازما، ماغتئم¬غولئنگقا ياقئن غوليازما بار. شونگ ايچئنده هم بير انتِك يالنگئش¬لئق بار. يونه بير زادي دوزلتدي. اولي گوررونگ بولدي. « دئسه¬لر آتلانها آتلان سونگچه نأبئر گؤته سئرتلان ». سونگرا باشغا هيلي باشغا هيلي يازدئلار. اول «¬ سوولئق چِينأپ گويأ آرسلان-» مئشديق. سوولئق چِينه¬مِك، آغئزدئرئق چِينه¬مِك. دئشئنگي غئجئردادئپ دوفئلماق ماني¬دا. كأن ديل¬لرده بار. غايراتا گلمك ماني¬دا. سولئق سِلّأنگ ساللانيان اوجي آغئزا يتيأر. دئشي غئسئپ چِينليأ، شونگادا سوولئق دئيليأ. بو سؤز اؤزبك-لرده-ده بار. « سوولئق چِيناپ گويأ آرسلان» بيري، گويأنئنگ آشاق¬دأكي ايكي نقطاسيني اوسونه يازيپ¬دير. اول هم گؤتا چئقئپ¬دئر. گوررونگ شوندا. بير نقاط گؤزي كؤر اِدِر دييليأني. گؤته سؤزي يامان گؤروپ، اوني آردا اِدِن بوليارلار. دوغري دأل. آصلئنا هيچ اِل دگئروئپ بولمايا. توركمنستاندا آنگساتجاق اؤز بئلئش¬لرئنه گؤرأ يازيارلار.
اساسي بِلي زاد، ماغتئم¬غولي¬دان 300- 400 غوشغي بار. غوليازمالار كأن يونه ماغتئم¬غولئنگ اؤز اِلي بيلن يازيلاني تاپيلسا مسه¬له چؤزيلجك.
آن بيات: پارس ديلينده يازيلان غوشغي بار دييليأن گوررونگ نأمه؟
دكتر آزمون: منأ گؤرِماق.
آنا بيات: ايراندا ماغتئم¬غولي¬نگ گون¬لري گِچرئلشي، اول يرلرده اشئدئلشي نأجره؟
دكتر آزمون: اشئدئليأر. اول ييل مانگا بيري تلفن اتدي ماغتئم¬غولي گون¬لري گچئرئليأ ديدي. داشاري ايش¬لر مينيسترليگي( وزرارت امور خارجه) گچريأر ديدي. اول يرده ماغتئم¬غولي حاقدا غئزئقلانيان شاهيرلار، يازئجي¬لاري هم چاغئر ديدي. سونگرا شول غالشئنا غالدي. گنبدده گچئرئليأر دييپ اشئتدئم.
آنا محمد بيات: ماغتئم غولئنگ غوشغي¬لارئني نأهيلي سايغارمالي. بِللي توركمنينگ دييِن غوشغي، ماغتئم¬غولي¬دان دأل دييأرلر. شونونگ اوستونده نأمه فاكت بار؟
دكتر يوسف آزمون: اونگا ايكي واريانت بار. بيرينجي¬دن، يازان¬لاريندا آلامانا گيدر يولي توركمنينگ دييپ¬دير. سونگ بو بولمايا، توركمن آلامانچي¬- چاپي¬جي دييمايلي دييپ، ياو اوستونه ياو دئر يولي توركمنينگ دييپ اويتگه¬ديپ¬ديرلر.
اول شِله بير غاوي شعر. آوادان شعر. يونه مّدرن شعر. گؤرنوپ-دور. موني يازان غئلئچ مئللي ماري¬لي بولمالي. چونكي ايچينده ماري¬نئنگ اصطلاح¬لاري بار. بارق اورار عنبرينگ ايسي دييأر. بارق اورماق ماري¬نينگ اصطلاحي. بارق اورماق ايسي گلمك ديمك. يونه بيزده بارق اورماق يالقيم ساچماق. ايس بارق اورمايا. نور بارق اوريا. كوكه¬ييپ بارق اورار عنبرينگ ايسي ديأر. كوكه¬مِك اِترك گورگِنينگ ديلي دأل، آخالئنگ يادا ماري¬نينگ ديلي. كوكي¬مِك بولمالي.
كأبير گِلشيك¬سيز يرلري هم بار. اول مردينگ اوغلي¬دئر مرد دير پدري، گلشيكسيز. اول دوكترئنگ اوغلي¬دئر، دأده¬سي طبيب-دير دييِن يالي. ماغتئم¬غولئنگ آيدجاق سؤزلري دأل. يونه بو غوشغي¬نينگ ايچينده سنتزلر- آنتي سنتزلر آودان اويتگه-شيكگليپ¬دير. گويشلي غوشغي.
آنا بيات: شو (توركمنينگ) غوشغي¬ني غئلئچ ميللي¬دان دييپ آرقايين آيديپ بولارمي؟
آزمون: من آيدئپ بيلجك¬دأل. يونه شو غوشغي، بيرجه غئلئچ مئللينگ اِلي بيلن يازان يرينده بار. شوني آيديپ بيلجك باشغا هيچ بير يرده يوق. غئلئج مئللي بير نابغه آدام بولوپ دئر. بير داهي، گِني، فيلوزُف. سوويِت¬لر دؤوورنينگ اينگ اولي فيلوزُف¬لارئنئنگ بيري. اونونگ اويتگِشيك بير يادكشليگي، اولي بير حافظه¬سي بارميش. بولار يالي دأل. ياغني سن شونگا بير حكايا اوقي، اون ييلدان سونگرا سانگا باشدان سونگونا اوقيپ بريأر. حاتدا غايرا ايبرلن دريايوف. شونونگ 30-20 ييل موندان اونگ اوقان حكاياسي¬ني باشدان آياغا اوقاپ¬ بريپ¬دئر. نقطه¬سي، ويرگولي بيلن. شون¬يالي بير حافظه¬سي بارمئش.
اوندان بير گوررونگ بار. ماغتئم¬غولينگ غوشغي¬لاروني ياددان بيليأرميش. شونونگ اساسيندا، اول دييپ¬دير، منينگ دأدمينگ يانينا آداملار گليادي، آخون¬لار، موللالار گليأدي شوندا ماغتئم غولي¬دان غوشغي¬لار اوقييارديلار. شوندان ياديم¬دا غالدي دييپ¬دير. اونونگ يادكش ديگيني هم بيليأرلر. سونگرا بير اوتاغ بيريپ¬ديرلر. شول اوتاغدا كئتاپ هم يوق باشغا هيچ زاد هم يوق، يكه اؤزي اوتوروپ )ماغتئم غولي¬نينگ غوشغي¬لارئني) تأزه¬دن يازيپ¬دئر.
يونه دئققات ادن بولسانگئز، غايتادان اوقينگ بير گؤزدِن گچيرسِنگيز، ماغتئم¬غولي¬دا (غوشغي¬لارئندا ) هيچ « توركمن » سؤزي يوق. تكه يُموت گوگلِنگ دييأ، يونه « توركمن » سؤزي هيچ گؤرمه¬ديم.
آنا بيات: توركمنستاندا ماغتئم غولي حاقدا ايكي ساني فيلم بجرديلر. گؤردونگيزمي؟ شونگا غارايشينگ نأهيلي؟
دكتر آزمون: اونگ بيريني گؤردوم. اول شو سونگقي دؤوورينگ ماغلوماتي اساسيندا يازيلان. تاييارلان خوجه غولي نارلي ميقادييأرين شِيله بولسا گِرِك. فيلم غاوي چيقيپ¬دئر. شو دؤوورده مأتي كؤسه، غئلئچ قوليفئنگ ييغنان ماغلوماتي باردي. فيلم هم شو ماغلوماتلار اساسيندا يازئلئپ¬دئر. منگلينگ اوستونده كأن دوريار. منگلي بولسا، ( اشيدن خابارلارئما گؤرأ) چئن آدي ياني¬بِگ. منگلي اونونگ لقبي بوليا. ياني بِگ بير پألوانئنگ غئزي. ياني بِگي شيخم آرپئق، اوغلي مأمد شونگا آليار. مأمد هم سونگرا اؤليأر. سونگرا غئز هم دول غاليا. ماغتئم غولئنگ بير غوشغي¬سي بار. شو واغت ياديما دوشِناق، سِنده دول منده دول دييأن يالي. شِيله بير غوشغي باردي. شوندا آدام شِك اديا، ياماشغادان شوني چاغيريارميقا دييليأر. يونه آيديپ بولجاق¬دأل، اول غوشغي¬دا نأمه¬ديگي بِللي دأل. شيخيم آرپيغا، نادرشانئنگ طاراپئندان بير كوشك بريپ¬ديرلر. داغينگ اِتگينده بير يرده. ( گوررونگي گينگيشلِين باردئر). شوندا توركمن¬لر اوني اؤلدوريأرلر. منگلينگ دأده¬سي شونگ باغرئني اييأ. اؤزي¬ده اؤليأ. يا شو تايدا سكته اديأ، يا مسموم بوليا غاراز بير زاد بوليا شونگا. شولار يالي گوررونگ بار.
آنا بيات: ماغتئم غولي آديندأكي بايراغا اِيه بولدونگ. توركمنستانا نأهيلي بارانئنگئز بارادا گوررونگ براسانگئز.
آزمون: 1990-نجي ييلدا لندن دانشگاه سيندان شرين آكنر آدلي عايال توركمنستانا گيديپ¬دئر، آصلييتي پاكستانلي اورس¬يِتده اولالئپ¬دئر. آكنر دونيأ بِللي ويولونيست. بير تصادف¬دا أري آرادان چيقيا. شوندان سونگ ويلون چالماني غويا. باشغا زادلار بيلن گؤيمنيأر. اورس ديلي غاوي بيلن سونگ، بوتين اورتا آسياني آيلانئپ چئقئپ¬دئر. توركمنستانا باراندا يوسف آزمون ديين بيري باردئر ماغتئم¬غولي اوستونده ايشلأن دييپ شولارا خابار بريأ. 90-نجي ييلدا مني چاغئردئلار. اونيورسيت-ده گوررونگلر بولدي، گِپلِشيك¬لر اتديك. شو يرده مني نأمه اِدِن¬لريمي تانئدئلار. شو اساسيندا 91-¬نجي ييلدا مانگا ماغتئم غولي بايراغي¬ني بردي¬لر. داشاري يورت¬دن بريلن بيرينجي من بولدوم. سونگرا باشغالاردا بردي¬لر.
آنا: ماغتئم¬غولا نأهيلي غاريانگیز؟ ماغتئم¬غولي شاهئرمي يادا فيلسوف¬مي؟ نأمه دييمك غاوي ياراشيار.
دكتر آزمون: شاهئرلار فيلسوف¬دا. شاهئرلار فلسفأني ديله گِتيريأرلر. كيچيجيك بير جمله آيديار، اول جملأ¬نينگ آرقاسئندا فلسفه بار. ماغتوم¬غولا فيلسوف ديمك يالنگيش¬دأل، يونه ماغتئم¬غولي بِللي بير فلسفي مكتبينگ ايه¬سي دأل. يونه فلسفي دوشونجه¬لري كأن. اولي شاهئر. البته توركمنستاندا اوني عالئم حؤكمينده-¬ده گؤريأرلر، بولوب بيلر عالئملئغي دا بار.
آنا بيات: تورك ديللي خالق¬لارئنگ ماغتئم¬غولا غاراييش¬لاري حاقدا آيداجاق زادلارئنگ بار بولسا...
دكتر آزمون: شيخ محسن فاني چاپ ادن سونگ ماغتئم¬غولي¬ني تانئدئلار. اول هم غاوي چيقارمادي. وامبرينگ سايلانان متن-لريندن آلئپ¬دئر. اونگ هم يالنگئشي كأن. اونونگ اوستونه اؤزلري هم يالنگئش غوشوپ¬دئرلار. سونگ واغئت¬لاردا تانئپ باشلادئلار. چونكي ادبي ييغناق¬لاردا، ادبي مجلله¬لرده ماغتئم-غولي حقدا كأن يازديلار، بيري فضولي بيلن دنگِشديريأر، بيري باشغا بير شاهئر بيلن دِنگِشديريأر. يونه حأضيركي مدرن شاهئرلارئنگ آراسيندا كأن تانيلمايارميقا دييأن.¬
آنابيات: يوسف آغاكوپ ساغ بولونگ. كؤپ گوررنگ بردينگيز. هممهگؤررونگلرينگيزبيزهديسِنگتأسين. سانگاوايچرماشغالانگا يكه تانگري دان جان ساغلئق ديله يأريس.
دكترآزمون: بوليارساغ بولونگ. منده سيزين گبارئنگئزااوستونليك آرزواديأن.
دكتريوسف آزمون: ديلي ايشلأپ ساقلامالي. كؤپ يازيلمالي، كؤپ اوقيمالي. ديل يازيلماسا، اوقيلماسا باشغا ديل¬لرينگ تأثيري بيلن، يوق بولوپ گيدر. شو هيلي يوق بولان ديل¬لر كأن.آيديش-لارينا گؤرأ شو واغت هر آي-¬دا بير نأچه ديل يوق بوليار، ييتيأر. چونكي اول ديل¬لرده نه مكتب بار، نه بير كيتاپ يازيليار، نه بير راديو بار، نه ده تلويزيون. شونونگ اوچين ديل لر يواش يواش دان يوق بوليار.
دونيأ درجه¬سينده شو حاقدا چؤرنگِشيأرلِر. كأبير ديل¬ لري غوريجاق بولوپ، هر يئل دونيأنينگ بير ييرينده، اروپادا يا آسيادا كؤپ يرلرده - يانگقي يوق بولما خطري بولان ديل¬لر حاقئندا كنفرانس گچيریليأر.
ديلي ساقلاماق غين. ديل اؤليار. يواش يواش¬دان اؤليأر. ديل جانلي بير زاد. ياشايار. اؤليأر. يونه آدام¬دان پارخي، ديلي ديرلديپ بوليار. مثال اوچين، انگليس¬لرده بير ديل بارميش. بو ديل انگليس ديلينه منگزه¬مه¬يأر دييپ ماسخره اديپ¬دیرلر. آداملار-¬دا شوني گپله¬مِجِك بولوپ، اوتانئپ انگليسه اؤوروپ، اول ديل يواش يواش¬دان ييتيپ¬دير. سونگ بو ديلي غايتادان ديرلتجك بولوپ، آلادا غاليپ¬دئرلار. بير انجيل تاپيليپ¬دئر. بو انجيل شو ديل اساسئندا يازيلان. شو اساسيندا اول ديلي غايتادان ديرلتجك بوليارلار.
آيتجاق بوليانئم، سؤزلر هم شونونگ يالي. ياشايار، اؤليأر. قديم بير سؤز بار. اول باشغا بير ماني¬دا. اول سؤز ييتيأر، اؤليأر. سونگرا دير¬لنده باشغا بير ماني¬دا آيديليا. شو واغت، " غاوي- غووي" دييأس. بو توركمن سؤزي دأل، تبت ديلينده قوي(كوي)، ياغني يامان- تِله¬كه ديين بير كلمه. بيردن بِيلأك اوورليأر غاوي ماني¬سئنا گِچيأر. سونگ سؤزلر شيله اؤييتگه¬يأ. اؤنگكي گؤرنوشي بيلن هيچ بير باغلانشئغي يوق. شونگا دئققات اتمه¬لي.
ديلي غورئماق اوچين، بيرينجي¬دن ديلي غاوي بيلمه¬لي. ديلينگ غورولوشوني غاوي بيلمه¬لي. ديلينگ نأهيلي اؤسنديگيني- نأهيلي ائزا غالانديغئني بيلمه¬لي. شو شعور¬ آدام¬دا بولسا، شوني غاوي دوشونوپ بيلسه، بيليان آدام¬لارئنگ ساني نأچه كؤپ بولسا، ديل هم شو درجه¬ده اؤسر.
آنا محمد بيات: توركمنيستاندا، رسمي ديل توركمن ديلي. ايراندا-دا توركمن ديل اوقئدئلمايار. توركمنستاندا يازيليار، اوقئدئليار دييپ، بيز آرقايئن بولوپ بيلریسمي؟
دكتر يوسف آزمون: ديل مسله¬ده هيچ واغت آرقايئن بولوپ بولمايار. مئدام ايشله¬مه¬لي. توركمنیستان بيلن ايران توركمن ديلينده بير آز تپاووت بار. البتده دولت ديلي بولسا، ييتمه¬گي غئن. يؤنه ايران توركمن ديلي¬ اؤز حأصيِتي¬ني ييتيريپ بارشي، اوستونده ايشله¬مه¬لي. توركمنیستانئنگ توركمنچه¬ ديلینه منگزه¬يأر- يونه غوريمالي، كؤپ ايشلنمه¬لي.
قبرس توركچه¬سي اؤزونه گؤرأ مخصوص يؤريته بير توركچه. يوناني تأثيري بولوپ¬دئر. قاديم توركي سؤزلر هم بار. حاتتا قاديم توركمن سؤزلر هم بار. توركمن¬لر موندا گِل دييار. قبرس¬لي¬لار بوندا گِل دييأر.اولار موندا گِل دييپ گوليأردي¬لِر. شول گوليأن¬لِري « موندا » سؤزي ياتدان چئقماغا سبب بوليار. بيزده مئشدئق سؤزي بار. غايرادا شوني ماسخارا اديأرلِر. مئشدئق قاديمي سؤز. ديق سؤزي بير فعل- ¬دِن گِليأر. ( اييمك- اييديم دييپ آيديلياني )، ايي قسمتي- فارسي¬دا شونگ بودن ديين يالي. ديق صفت بچريليأن سؤز. « من گلديم » قديم¬دا شيله دال. من گلديك- اول گلديك- بيز گلديك- سيزگلديك- اولار گلديك هممه¬سي شونگ يالي، ديق. بو دينگه بيزده غورالئپ¬دئر. بيله¬كي يرلرده هممه¬سي سونگونداداقي «ك- ق» دوشوپ دي بولوپ-دئر.
سؤزلري البتده اؤزوميز غوريمالي دؤولت درجه¬سينده بولماق شرط-دأل.آدام¬لار اؤزلري غوريمالي.
شو واغت سيز يازانگئزدا، ادبي توركمن ديلينده-ده يازيپ بيلرسينگيز- يونه يِرلي خالق ديلينده هم يازئپ بيلرسينگيز هيچ تپاووتي يوق. آمريكا انگليسچه¬سي، انگليستان انگليسچه-سي هر غايسي اؤزي يازيار. ايكي¬سي¬ده بير ديل يونه بيري¬ني آليپ باشلايانگ شول بوليار. يارسی ¬ني اوندان آليپ - يارسيني موندان آلسانگ هيچ بيرزادا منگز¬مه¬يأر. شونونگ اوچين بيلمه¬يأن دؤولت درجه¬سينده بولمالي¬مي يأ بولماسادا، ينه¬ده آيتيان هر ياغدايدا-دا اؤزوميز غوريماليميقا دييأن.توركمنئستاندا بار دييپ، بِيديپ غيشاريپ ياتمالي دأل. آوغانئستاندا دأكي توركمنچه هم اؤزونه خاص. شولاري غاوي گؤرديم. مثلم آينا تلويزيوني لاري بار. كؤپ سؤزلري اشيتديم گؤرديم. گِليون آدام دييار. غاوي بير زاد. چونكي اولار گِليور دييأ گيتيور دييأ. گِليون، گيديون دييأر. ادبي بولجاق بولسا، اؤزلِري¬ني ييتيرجك¬لر. ديل¬لري¬ني ييتيرجك¬لر. اولاري غوريمالي بوليار. سونگرا غين بوليار. سونگرا دوز اتمِك غين بولار.

آنا محمد بيات: توركمنيستادا روس ديل، آوغانئستاندا پشتو ديل، ايراندا پارس ديل توركمن ديله گيريشيپ¬دير. ايندي شولاردان اونلانئلسا ديل ييتمانه سبب بوليارمي يادا كأ بير سؤزلري آلسانگ غاوي¬مي؟
دكتر يوسف آزمون : دونيأده اولي گوررونگ. شو واغت توركيه-ده عرب فارس سؤزلري آيريپ يرينه توركي سؤزلري غويجاق بوليارلار. كأ بير يرده بولدي كأبير يرده بولمادي. ايندي تأزه سؤزلر دؤرِتدي¬لر. يامان اولي ايش. يامان اولي پروژه. بير آدامئنگ اتجِك ايشي دأل. آكادمي گِرِك.
بير دؤوور گلدي ايكي نسيل بير بيريني دوشونمه¬يأر. عثمانلي-لاردان غالان نسيل و سونگراقي نسيل، بيري بيرينه دوشونمه-يأردي. اول عربچا سؤز آيتيار، بِيله¬كي تأزه چيقان سؤزی آيتيا. بيري عُومومي ديأ، اول گِنِل دييأ. گِنلي دييأن عُومومي-ني بيلمه¬يأ، عومومي¬ني بيليأن¬هم گِنِلي بيلمه¬يأ. شولار يالي مِسله¬لر بوليا. بو يامان غين مِسِه¬له، اولي مِسه¬له. بو آلمان-لاردا-دا با. تلويزيون دييأ، تِلِفون دييأ... يونه غيزيقلي بير زاد، شولار شِيله اؤيتگسه¬ده خالق اؤز بيله¬نيني اِتيأ كؤپ يرده. اؤيتگِتجِك بولسانگ، سؤزونگ دِنگينه بير سؤز چيقارسانگ، نأمه اديأنينگي بيلمه¬لي. تانك دياس، تلويزيون دياس¬، راديو ديأس، بولار دونيأني گِزن، دونيأده آيلانان سؤزلر. بولارا اِل دگيرمِك هيچ گِرِك¬دأل.
اورس ديليندن آلينان كلنت سؤزي بار. توركمنئستاندا بو بولمايا دييپ، موشتري دييپ عربچا¬سي¬ني غوييالار. سؤز اؤيتگِتمك- تأزه¬دن سؤز چيقارماق، اولي ايش. يامان چئلشئرئملي ايش. آيتجاق بوليانيم، ديل بير اويتگشيك بير زاد. انگليس ديلينده انگليس سؤزي تاپماق غين. يونه شونگا غارامازدان انگليس ديلي دونيأده اينگ باي ديل¬لرينگ بيري. اورس ديل¬¬هم شونونگ يالي. اول نأمه اوچين شِيله بولوپ¬دئر. چونكي كأن ايشلأپ¬دیرلر. باشغا ديل¬لردن آلينان سؤزلر، اؤزونينگكي بولوپ دئر. عربچادان آليا، شِيله بير شِكيله گتيريأر انگليس (سؤز ) دیار غوتاريار. عرب¬لاردا¬ شونونگ يالي. عرابچادا-دا كأن توركي سؤزلر بار. كوپرأ كووري ديأر. سؤوجك بولاندا، توركچه سؤويار. غوزل غورت ديار. غيزيل غورت ايسين سني ديين يالي. املالاري بيري بيريندن پارخلي بوليار. توركي سؤزي¬، عرب اوقيياندا باشغا هيلي بوليار. دِگيشيپ اؤيتگأپ اؤيتگاپ، شول ديله گيريأر. ديل بير جانلي مِسله. جانلي اؤليپ هم بيليأر. ديل دوران يرينده اؤليار. يونه هر هيلي بولسادا، ايشلأبرمه لي. كأن پِيدالانمالي.
آنا محمد بيات: تأزه¬دن توركمن اليپ¬-¬بي دوزولدي. شول اساس-دا يازيليار. اونگكي اليپ¬-بي¬لر بيلن تپاووتي¬ني نأهيلي گؤريأنگيز؟
دكتر يوسف آزمون: خالقا تأزه بير اليپ¬-بي اؤورِتمك غين زاد. بير سيستم يازيليا، شول يواش يواش بير نأچه ييلدا اؤزوني كأميل¬لِشدئريأر. خالق آراسيندا قبول اديليأر. هر اليپ¬-¬بي يازسانگ اونونگ تانقيت¬لي طاراپي قوتارمايار. يونه توركمن ديله لاتين اليپ¬-¬بي ياقين. شونونگ بيلن ياغشي يازيپ بوليار.
آنه محمد بيات: ماغتئم¬غولي¬نگ ديواني¬ني انگليس ديله ترجمه اديپسينگيز. هايسي ييلدا ترجمه بولدي و اروپادا ماغتئم¬غولا غارايشلاري نأهيلي؟
دكتر يوسف آزمون: من ماغتئم¬غولي¬ني ترجمه ادمكدِن چكئليأرديم. سِبأبي ماغتئم¬غولي¬نينگ غوشغي¬لاري¬ني، شول گؤزلليگي بيلن، شول بِييك¬ليگي بيلن خالقا يتيرمك قين ايش. اونگا شاهير بولماق گِرِك. شاهير ترجمه اِدسه كأ واغت، آصليندان-دا غاوي بوليار. عمر خيامئنگ غوشغي¬سيني ترجمه اِدِن ادواردويچ برتلس. اول فارسي¬ني غاوي بيليأ. بوتينلين اويتگه¬دئپـدئر، سؤزلر باشغا، يونه شوندا عمر خيامئنگ روحي بار. انگليسنگ ذوقي-نا گؤرأ، شولارينگ غوشغي¬سي¬نينگ غورلوشينا گؤرأ يازئلئپ-دئر. شونونگ اوچين من هيچ واقت ترجمه ادمه¬جك بولياردئم. سونگرا گؤگجه كبتري غوشغي¬ني آلديم ترجئمأ سينانشدئم. شونگ اؤز ريتمي بيلن ، شونگا گؤرأ ترجمه اتدئم. غاوي گؤردي¬لر. اؤزومم غاوي گؤرديم.
ماغتئم¬غولينگ دوستلاري دييپ جمغييت غوردئق. كأن غاتناشدئلار. دؤرت- بأش يوز آدم داغي بولدي. يازئجي «¬¬ برايان الديس¬¬ » گلدي. اول بير رمان يازئپ¬دئر، «دورموشونگ گوندوغارئندان بير يرده» ديلِن يالي ترجمه¬سي شِيله، شونونگ بير بؤلگئنده، ماغتئم¬غولي گون¬لري دييپ بير بؤلومي بار. شول بؤلومي يازماق اوچين،كؤمك آلماق اوچين، توركمنستاندا ادبيات و صونغات غازِتئنگ رداكتوري تركئش جومأگلدأ خاط يازيار. تركئش هم اول يرده يوسف آزمون ديين بيري باردئر دييأر. اول تلفن اتدي. سونگ بيز دوشوشديق. ماغتئم¬غولي گون¬لري گچيريأرديك. هر كيم ترجمه¬سئني، ماقالاسئني اوقياردي.
آنا محمد بيات: دورلي يرلردن غاتناشاردي¬لارمي؟
دكتر يوسوف آزمون: هاووا، عرب¬لاردان، هئندئستاندان، اسپانيول، مكزيكادان، حتا ژاپون¬لاردان هم گِليأردي¬لر.
آنا بيات: غوشغي¬لارئنگ تأثيري نأهيلي بولاردي؟
دكتر آزمون: «¬بولدوم گريانا» دیین غوشغي كأن تأثير اتدي. شوندا حضرت عيسي¬دان دييپ بير بؤلومي بار. شوني گؤرِن¬ده ييلغئرئپ، بأ بو مسلمان¬دألمي دييدي. شول كأن تأثير اتدي، شِيله بير آچئق پيكيرلي دييپ آيتدي. شوندا «¬برايان الديس» بیلن ينه بير ايكي نفري چاغئردئلار. منده شولار بيلن گیتدیم. شول يرده برايان اُلديسا «علي بيلن كبتري» غوشغي¬ني اوقي¬دئم. ترجیمأني هالادي، يؤنه بو انگليس غوشغي¬سي دأل دیدي. منم آل- غوشغي اتدي دیدیم. قافيالاشدئر دیدیم. آلدي شول چاي ايچیپ اوتئرقا، بير باشئندان اوقئب باريار، بير باشئندان انگليس غوشغي¬سئنا گچیریپ باريار. شوني شِيله آوادان يازدي هممه¬لر حايران غالدي. شِيله¬ليك بيلن ترجمه ادیپ باشلادئم. اول هم قافيالاشدئرماقدا مانگا كؤمك اتدي. شونلئق بيلن بير ييغندي بولدي. مزنده 40 غوشغي داغي بولدي.
آنا بيات: هايسي يئل چئقاردئنگ؟
دكتر آزمون: 1994- نجي يئلدا.
آنا بيات: تيراژي نأچه؟
دكتر آزمون: 1500. كأن دأل. 40 غوشغي برايان الديس¬نگ قافيه¬لاشدئرماغي بيلن ترجیمه اتدیك. كأبير غوشغي¬لاري اوزئن بولاني اوچين، قافيا گتيريپ بولمادي. «¬بیلمزمینگ» غوشغي قافيالاشدئرئپ بولمادي. يونه شو شكلینده غالدي. يانگقي الديس، سونگرا يازان بير نأچه غوشغي¬لارئني ماغتئم¬غولي¬نئنگ دؤرتليك غوشغي¬لاري اساسئندا يازدي. انگليس غوشغي¬سئندا اول هیلي دؤرتليك يوق. سونگرا ماغتئم¬غولئنگ باشئندان گچنلریني بير غوشغي ادیپ يازدي. حتتا بيز اوني توركمنستاندا توركمن ديله ترجیمه اتدیك. چاپ بولدي. بأرده ايراندا-¬دا چاپ بولوپ بیلر. شِيله بير غاوي زاد. البته من اونگا گیریش يازدئم. كأبير سؤزلر، مثال اوچين صراط ترجیمه ادئپ بولمايار. سونگ بير كیچي سؤزلیك يازدئم. صراط نأمه دييمك. شِدداد كيم. بير كیچي سؤزلیك بولدي. اونگا « اورتا آسيا چؤل¬لريندن غالان آيدئم¬لار» آد بردیك. بير طارافئندا برايان الديس و بير طارافئندا مني تانئتيار. چنگيز آيتماتوف هم مونگا سؤز يازدي. ينه بير انگليس يازئجي¬نئنگ هم سؤزلريني يرلشدیرديك. بولار چنگيز آيتماتوفا-دا كأن تأثير اتدي.
آنا بيات: بلكي بو ترجئمه¬لردن باشغا ايشلأن زادلارئنگ هم باردئر. شولاردان¬هم ماغلومات براسانگئز.
دكتر آزمون: هاووا بار. خوجه احمد يسوي¬نئنگ غوشغي¬لارئني ايشله¬دئم. غوليازما كئتابي¬ني آلئپ اونگونچأ اوني دوزِلتدئم. چونكي يامان غارئشئپ¬دئر. املا تايدان بير بيرينه اويتغاشمايان يرلري بار. آصئل و اورجينال شكلي اساسئندا دوزدئم¬ (تصحيح اتديم). قديم نوسغا، 16- نجي عصرئنگقي. هم آصئلني يازدئم، هم¬ده حأضئركي تورك ديلينه و انگليس ديلينه ترجمه اتديم. شِيله¬ليك بيلن ترجئمه ادمانه اوورنئشدئم. اولاري چنگيز آيتماتوف هم گؤردي، هالادي.
آلتمئش ياشئمئنگ غوتلاغئنا توي توتديق. شوندا (چنگيز آيتماتوف) روس ديلينده بير سؤز يازدي. سلام عليكم يوسوف آغا دييپ. توركمنستاندا چاپ بولدي شيله آوادان يازيپ¬دئر. اوني توركمنچأ ترجئمه ادمأنه دؤزمه¬دي¬لر. شو ييغناغا گلن-لره شوندا بردي¬لر، شوني گؤرن، گليپ من بيلن اِل بريب گؤروشيأردي.
انگليس ديلينده بير راديو بار. بوتين دونيأ( استراليا، مالزي، اندونزي، كانادا و...) برنامه گؤيبريأر. شو راديو من بيلن گوررونگدش بولدي. باشغادا دونيانيگ بِلّي بِلّي كئتابخانالاري بيزدن شو اثرلاردن ايسله¬دي. انگلستانينگ اولي عمومي كئتابخانالارئنا-دا هر غايسينا بير نوسغا ايبريلدي.
شول واقت¬لار، ماغتئم¬غولا دِگيشلي بارلاغلار چيقارديق. دينگه ماغتئم¬غولا دأل توركمن، حاتدا اورتا آسيا مدنييتينه دگيشلي مقالالار، ماغتئم¬غولي حاقدا يازئلان قديم مقالالار روس و انگليس ديلينه ترجئمه بوليار. اؤز يازانلارئمئز هم بار. ماغتئم¬غولئنگ تورغون ديدي¬لر ديين غوشغي¬سي كأن تأثير غويدي. شوني اسپانول ديله ترجئمه اتدي¬لر. سونگرا وِلز ديله ترجئمه اتدي¬لر. بيز هم شولاري آلئپ مجلّأ برديك. بيرينجي ساني 30-40 صاحيفا بولدي. ايكي-¬¬¬نجي ساني ايكي اِسسه غالئنگ بولدي كؤپرأك مقالا يرلشدئرئلدي. شول واقت برايان الديسئنگ عايالي اولدي. اونگ حاقيندا يازدئق. شول واقت آي-خان حاجي¬اوو هم وفات بولدي. اونگا-دا بير سؤز يازديق.
آنا بيات: آي¬خان، شول ماغتئم غولئنگ صوراتي¬ني چكن¬مي؟
دكتر آزمون: هاوا، ماغتئم¬غولينگ صوراتي¬ني چكن. شو مجلّه¬ده ينه توركمن نقاش¬لارئندان بير نأچه صورات غويديق. ينه اِدِن ايش¬لريميزئنگ تاريخچاسي ديين يالي، شو واقتا چِنلي اِديلن ايش-لر يازيلدي. ماغتئم¬غولا دِگيشلي انگيس ديلينده رووايات¬لار، كأن ماغلومات¬لار بار. من اؤزوم ترجئمه اتدئم. شيديپ ماغتئم¬غولئنگ آدي يايرادي. سونگرا بير گون بير يرئنگ ايلچي-سي¬مي بيلمه¬يأن، هنديستاندان مي بيري مانگا دوشوشدي. اول آيتدي، توركمن بيلن باغلانشيق جمغييت يا-دا غوراما، ايلكي بادا ماغتئم¬غولي جمعييتي يادا دوشيأر ديدي. اول « ماغتئم¬غولي باغتينگ غولي » دييپ اؤورِنيپ¬دئر. كأ بير غوشغي¬لارئني اِزبر اديپ¬دئر. اول ادبياتي غاوي گؤريأنميش.
آنا بيات: دكتر! ماغتئم¬غولينگ غول يازمالاري بارادا ماغلومات¬لارئنگئزي اشئدسيمئز گليأر. اروپادا، كئتاپخانالاردا غوليازمالاري بار دييليأرلر. شولار حاقدا آيداسانگئز.
دكتر آزمون: يوق. ماغتئم¬غولئنگ اؤز غوليازمالاري دأل. برلين-دأكي بي¬دِرِك و بيري¬ هم وامبري¬نئنگ آلئپ گيدن غوليازماسي اوندان هم بي¬دِرِك.
آنا بيات: وامبري¬نگ آلئپ گيدني، مجارستاندا¬مي؟
دكتر آزمون: هاووا مجارستاندا، اوني¬دا گؤردئم. حتتا كُپي¬سئني آلئپ توركمنستانئنگ كئتابخاناسئنا بردئم. انگلستاندا شول غوليازمالاري كأن ايشله¬ديم. ييگريم ييل مئندان اوزال. غاوي نوسغا يونه كأمئل¬دأل. ايچينه كأن زادلاري گيرئزئپ¬ديرلر. طالبي¬دان، غايبي¬دان، ذليلي¬دن...
توركمنستاندا هم ائنگ قدئمي غوليازما، ماغتئم¬غولئنگقا ياقئن غوليازما بار. شونگ ايچئنده هم بير انتِك يالنگئش¬لئق بار. يونه بير زادي دوزلتدي. اولي گوررونگ بولدي. « دئسه¬لر آتلانها آتلان سونگچه نأبئر گؤته سئرتلان ». سونگرا باشغا هيلي باشغا هيلي يازدئلار. اول «¬ سوولئق چِينأپ گويأ آرسلان-» مئشديق. سوولئق چِينه¬مِك، آغئزدئرئق چِينه¬مِك. دئشئنگي غئجئردادئپ دوفئلماق ماني¬دا. كأن ديل¬لرده بار. غايراتا گلمك ماني¬دا. سولئق سِلّأنگ ساللانيان اوجي آغئزا يتيأر. دئشي غئسئپ چِينليأ، شونگادا سوولئق دئيليأ. بو سؤز اؤزبك-لرده-ده بار. « سوولئق چِيناپ گويأ آرسلان» بيري، گويأنئنگ آشاق¬دأكي ايكي نقطاسيني اوسونه يازيپ¬دير. اول هم گؤتا چئقئپ¬دئر. گوررونگ شوندا. بير نقاط گؤزي كؤر اِدِر دييليأني. گؤته سؤزي يامان گؤروپ، اوني آردا اِدِن بوليارلار. دوغري دأل. آصلئنا هيچ اِل دگئروئپ بولمايا. توركمنستاندا آنگساتجاق اؤز بئلئش¬لرئنه گؤرأ يازيارلار.
اساسي بِلي زاد، ماغتئم¬غولي¬دان 300- 400 غوشغي بار. غوليازمالار كأن يونه ماغتئم¬غولئنگ اؤز اِلي بيلن يازيلاني تاپيلسا مسه¬له چؤزيلجك.
آن بيات: پارس ديلينده يازيلان غوشغي بار دييليأن گوررونگ نأمه؟
دكتر آزمون: منأ گؤرِماق.
آنا بيات: ايراندا ماغتئم¬غولي¬نگ گون¬لري گِچرئلشي، اول يرلرده اشئدئلشي نأجره؟
دكتر آزمون: اشئدئليأر. اول ييل مانگا بيري تلفن اتدي ماغتئم¬غولي گون¬لري گچئرئليأ ديدي. داشاري ايش¬لر مينيسترليگي( وزرارت امور خارجه) گچريأر ديدي. اول يرده ماغتئم¬غولي حاقدا غئزئقلانيان شاهيرلار، يازئجي¬لاري هم چاغئر ديدي. سونگرا شول غالشئنا غالدي. گنبدده گچئرئليأر دييپ اشئتدئم.
آنا محمد بيات: ماغتئم غولئنگ غوشغي¬لارئني نأهيلي سايغارمالي. بِللي توركمنينگ دييِن غوشغي، ماغتئم¬غولي¬دان دأل دييأرلر. شونونگ اوستونده نأمه فاكت بار؟
دكتر يوسف آزمون: اونگا ايكي واريانت بار. بيرينجي¬دن، يازان¬لاريندا آلامانا گيدر يولي توركمنينگ دييپ¬دير. سونگ بو بولمايا، توركمن آلامانچي¬- چاپي¬جي دييمايلي دييپ، ياو اوستونه ياو دئر يولي توركمنينگ دييپ اويتگه¬ديپ¬ديرلر.
اول شِله بير غاوي شعر. آوادان شعر. يونه مّدرن شعر. گؤرنوپ-دور. موني يازان غئلئچ مئللي ماري¬لي بولمالي. چونكي ايچينده ماري¬نئنگ اصطلاح¬لاري بار. بارق اورار عنبرينگ ايسي دييأر. بارق اورماق ماري¬نينگ اصطلاحي. بارق اورماق ايسي گلمك ديمك. يونه بيزده بارق اورماق يالقيم ساچماق. ايس بارق اورمايا. نور بارق اوريا. كوكه¬ييپ بارق اورار عنبرينگ ايسي ديأر. كوكه¬مِك اِترك گورگِنينگ ديلي دأل، آخالئنگ يادا ماري¬نينگ ديلي. كوكي¬مِك بولمالي.
كأبير گِلشيك¬سيز يرلري هم بار. اول مردينگ اوغلي¬دئر مرد دير پدري، گلشيكسيز. اول دوكترئنگ اوغلي¬دئر، دأده¬سي طبيب-دير دييِن يالي. ماغتئم¬غولئنگ آيدجاق سؤزلري دأل. يونه بو غوشغي¬نينگ ايچينده سنتزلر- آنتي سنتزلر آودان اويتگه-شيكگليپ¬دير. گويشلي غوشغي.
آنا بيات: شو (توركمنينگ) غوشغي¬ني غئلئچ ميللي¬دان دييپ آرقايين آيديپ بولارمي؟
آزمون: من آيدئپ بيلجك¬دأل. يونه شو غوشغي، بيرجه غئلئچ مئللينگ اِلي بيلن يازان يرينده بار. شوني آيديپ بيلجك باشغا هيچ بير يرده يوق. غئلئج مئللي بير نابغه آدام بولوپ دئر. بير داهي، گِني، فيلوزُف. سوويِت¬لر دؤوورنينگ اينگ اولي فيلوزُف¬لارئنئنگ بيري. اونونگ اويتگِشيك بير يادكشليگي، اولي بير حافظه¬سي بارميش. بولار يالي دأل. ياغني سن شونگا بير حكايا اوقي، اون ييلدان سونگرا سانگا باشدان سونگونا اوقيپ بريأر. حاتدا غايرا ايبرلن دريايوف. شونونگ 30-20 ييل موندان اونگ اوقان حكاياسي¬ني باشدان آياغا اوقاپ¬ بريپ¬دئر. نقطه¬سي، ويرگولي بيلن. شون¬يالي بير حافظه¬سي بارمئش.
اوندان بير گوررونگ بار. ماغتئم¬غولينگ غوشغي¬لاروني ياددان بيليأرميش. شونونگ اساسيندا، اول دييپ¬دير، منينگ دأدمينگ يانينا آداملار گليادي، آخون¬لار، موللالار گليأدي شوندا ماغتئم غولي¬دان غوشغي¬لار اوقييارديلار. شوندان ياديم¬دا غالدي دييپ¬دير. اونونگ يادكش ديگيني هم بيليأرلر. سونگرا بير اوتاغ بيريپ¬ديرلر. شول اوتاغدا كئتاپ هم يوق باشغا هيچ زاد هم يوق، يكه اؤزي اوتوروپ )ماغتئم غولي¬نينگ غوشغي¬لارئني) تأزه¬دن يازيپ¬دئر.
يونه دئققات ادن بولسانگئز، غايتادان اوقينگ بير گؤزدِن گچيرسِنگيز، ماغتئم¬غولي¬دا (غوشغي¬لارئندا ) هيچ « توركمن » سؤزي يوق. تكه يُموت گوگلِنگ دييأ، يونه « توركمن » سؤزي هيچ گؤرمه¬ديم.
آنا بيات: توركمنستاندا ماغتئم غولي حاقدا ايكي ساني فيلم بجرديلر. گؤردونگيزمي؟ شونگا غارايشينگ نأهيلي؟
دكتر آزمون: اونگ بيريني گؤردوم. اول شو سونگقي دؤوورينگ ماغلوماتي اساسيندا يازيلان. تاييارلان خوجه غولي نارلي ميقادييأرين شِيله بولسا گِرِك. فيلم غاوي چيقيپ¬دئر. شو دؤوورده مأتي كؤسه، غئلئچ قوليفئنگ ييغنان ماغلوماتي باردي. فيلم هم شو ماغلوماتلار اساسيندا يازئلئپ¬دئر. منگلينگ اوستونده كأن دوريار. منگلي بولسا، ( اشيدن خابارلارئما گؤرأ) چئن آدي ياني¬بِگ. منگلي اونونگ لقبي بوليا. ياني بِگ بير پألوانئنگ غئزي. ياني بِگي شيخم آرپئق، اوغلي مأمد شونگا آليار. مأمد هم سونگرا اؤليأر. سونگرا غئز هم دول غاليا. ماغتئم غولئنگ بير غوشغي¬سي بار. شو واغت ياديما دوشِناق، سِنده دول منده دول دييأن يالي. شِيله بير غوشغي باردي. شوندا آدام شِك اديا، ياماشغادان شوني چاغيريارميقا دييليأر. يونه آيديپ بولجاق¬دأل، اول غوشغي¬دا نأمه¬ديگي بِللي دأل. شيخيم آرپيغا، نادرشانئنگ طاراپئندان بير كوشك بريپ¬ديرلر. داغينگ اِتگينده بير يرده. ( گوررونگي گينگيشلِين باردئر). شوندا توركمن¬لر اوني اؤلدوريأرلر. منگلينگ دأده¬سي شونگ باغرئني اييأ. اؤزي¬ده اؤليأ. يا شو تايدا سكته اديأ، يا مسموم بوليا غاراز بير زاد بوليا شونگا. شولار يالي گوررونگ بار.
آنا بيات: ماغتئم غولي آديندأكي بايراغا اِيه بولدونگ. توركمنستانا نأهيلي بارانئنگئز بارادا گوررونگ براسانگئز.
آزمون: 1990-نجي ييلدا لندن دانشگاه سيندان شرين آكنر آدلي عايال توركمنستانا گيديپ¬دئر، آصلييتي پاكستانلي اورس¬يِتده اولالئپ¬دئر. آكنر دونيأ بِللي ويولونيست. بير تصادف¬دا أري آرادان چيقيا. شوندان سونگ ويلون چالماني غويا. باشغا زادلار بيلن گؤيمنيأر. اورس ديلي غاوي بيلن سونگ، بوتين اورتا آسياني آيلانئپ چئقئپ¬دئر. توركمنستانا باراندا يوسف آزمون ديين بيري باردئر ماغتئم¬غولي اوستونده ايشلأن دييپ شولارا خابار بريأ. 90-نجي ييلدا مني چاغئردئلار. اونيورسيت-ده گوررونگلر بولدي، گِپلِشيك¬لر اتديك. شو يرده مني نأمه اِدِن¬لريمي تانئدئلار. شو اساسيندا 91-¬نجي ييلدا مانگا ماغتئم غولي بايراغي¬ني بردي¬لر. داشاري يورت¬دن بريلن بيرينجي من بولدوم. سونگرا باشغالاردا بردي¬لر.
آنا: ماغتئم¬غولا نأهيلي غاريانگیز؟ ماغتئم¬غولي شاهئرمي يادا فيلسوف¬مي؟ نأمه دييمك غاوي ياراشيار.
دكتر آزمون: شاهئرلار فيلسوف¬دا. شاهئرلار فلسفأني ديله گِتيريأرلر. كيچيجيك بير جمله آيديار، اول جملأ¬نينگ آرقاسئندا فلسفه بار. ماغتوم¬غولا فيلسوف ديمك يالنگيش¬دأل، يونه ماغتئم¬غولي بِللي بير فلسفي مكتبينگ ايه¬سي دأل. يونه فلسفي دوشونجه¬لري كأن. اولي شاهئر. البته توركمنستاندا اوني عالئم حؤكمينده-¬ده گؤريأرلر، بولوب بيلر عالئملئغي دا بار.
آنا بيات: تورك ديللي خالق¬لارئنگ ماغتئم¬غولا غاراييش¬لاري حاقدا آيداجاق زادلارئنگ بار بولسا...
دكتر آزمون: شيخ محسن فاني چاپ ادن سونگ ماغتئم¬غولي¬ني تانئدئلار. اول هم غاوي چيقارمادي. وامبرينگ سايلانان متن-لريندن آلئپ¬دئر. اونگ هم يالنگئشي كأن. اونونگ اوستونه اؤزلري هم يالنگئش غوشوپ¬دئرلار. سونگ واغئت¬لاردا تانئپ باشلادئلار. چونكي ادبي ييغناق¬لاردا، ادبي مجلله¬لرده ماغتئم-غولي حقدا كأن يازديلار، بيري فضولي بيلن دنگِشديريأر، بيري باشغا بير شاهئر بيلن دِنگِشديريأر. يونه حأضيركي مدرن شاهئرلارئنگ آراسيندا كأن تانيلمايارميقا دييأن.¬
آنابيات: يوسف آغاكوپ ساغ بولونگ. كؤپ گوررنگ بردينگيز. هممهگؤررونگلرينگيزبيزهديسِنگتأسين. سانگاوايچرماشغالانگا يكه تانگري دان جان ساغلئق ديله يأريس.
دكترآزمون: بوليارساغ بولونگ. منده سيزين گبارئنگئزااوستونليك آرزواديأن.
ارسال شده توسط: خلیل یزدانی در تاریخ ۱۳۹۲/۴/۳۰
منبع:www.turkmensesi.net
+ نوشته شده در پنجشنبه ۱۳۹۲/۰۵/۰۳ ساعت 0:34 توسط محمد قجقی
|