گشایش سالن اختصاصی حاج حسین آقا ملک موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک
حسين به همراه برادر و خواهرانش، با چنين تباري و در خانه چنين پدري
پرورش يافتند. محمدکاظم ملک‌التجار با ديده ترديد به مدارس جديد مي‌نگريست و
آن‌ها را شرع، یک‌سو نمی‌پنداشت، از این‌رو بود که حسين را به مدرسه‌های
دارالشفاء و صدر تهران فرستاد تا به فراگیری علوم قديمه همت گمارد. حسین در
محضر استادانی چون سيدمحمدعلي مازندراني و ميرشهاب الدين نيريزي درس آموخت
و گويا با ميرزا ابوالحسن جلوه، حكيم بزرگ عصر ناصري هم صمیمیت داشت. او
اما دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوي آليانس رفت تا زبان فرانسه را
بياموزد. در آنجا با كساني چون محمدعلی فروغي، اديب و نخست‌وزير سال‌هاي
بعد هم‌دوره شد.
محمدكاظم ملك‌التجار از راه تجارت و در پی املاك گسترده‌ای كه در خراسان
خريده بود، ثروت انبوهي را براي فرزندانش به ارث گذاشت. اساس ثروت حاج حسين
آقا ملك از همینجا بود. او دستياري پدرش در اداره املاك خراسان را برعهده
داشت. گويا نخستين پیوندهای فرهنگي‌اش با کتاب و نسخه‌های خطی در سفري كه
همراه پدر به مشهد رفت، شکل گرفت. او در آنجا به راهنمايي يكي از دوستان
پدر، با پاره‌اي نفايس حرم رضوي آشنا شد و بعدها هنگامی که در نيشابور
نسخه‌اي از ديوان «ابن يمين فريومدي» شاعر سده ششم هجري را به دست آورد،
آرام‌آرام اندیشه بنياد يك كتابخانه بزرگ به ذهنش راه یافت. حسین ملک در
اين زمان حدودا 28 سال داشت. از همین دوره بود که خرید نسخه‌های خطی و چاپ
سنگی، بزرگ‌ترین دغدغه او در زندگی‌اش شد. همین نسخه‌های خطی و چاپ سنگی و
البته کتاب‌های نفیس چاپی، زمینه پیدایش یکی از نفیس‌ترین کتابخانه‌های
ایران را فراهم آوردند.
شکل‌گیری کتابخانه و موزه ملی ملک؛ آغاز یک حرکت تاریخی
كتابخانه‌اي كه ملك از حدود سال 1278 خورشيدي فراهم آورد، ابتدا
در مشهد بود و سپس به خانه پدري‌اش در بازار بين‌الحرمين تهران منتقل شد تا
در اختيار اهل فضل و دانش قرار گيرد. او بعدها به صرافت خرید آثار و اشیای
نفیس تاریخی افتاد و توانست گنجینه‌ای از آثار تاریخی و هنری را در
زمینه‌های گوناگون همچون سکه، تابلوی نقاشی، تمبر و قطعات خوش‌نویسی را در
کنار کتابخانه فراهم آورد. اینگونه بود که او در سال 1316 خورشیدی خانه و
همه کتاب‌ها و آثار موجود در آن را به موجب وقف‌نامه‌ای، به آستان امام رضا
علیه‌السلام تقديم کرد. حسین ملک همچنین املاک و مستغلات زیادی را در
تهران و خراسان برای امور خیریه و عام‌المنفعه وقف کرد. این بازرگان
فرهیخته و فرهنگ‌دوست با این اقدام توانست در جایگاه بزرگ‌ترین واقف تاریخ
معاصر ایران بنشیند.
حاج حسین آقا ملک در چهارم مرداد سال 1351 خورشيدي در 101 سالگي چشم از
جهان فروبست و در حرم امام رضا علیه‌السلام به خاك سپرده شد. پنج دختر از
او به یادگار ماند. خانم‌ها عزت‌ملک، ملك‌زاده و صديقه از همسر اولش بانو
نوابه قدسيه و خانم‌ها فلورت و رزت از همسر دومش، زرين خانم به یادگار
ماندند.
وقف‌نامه ملک، الگویی برای همه وقف‌نامه‌های فرهنگی
حاج حسين آقا ملك در 6 آبان ماه 1316 خورشيدي، خانه پدري خود در بازار
بين‌الحرمين تهران را به همراه همه اثاثيه و كتاب‌هاي موجود در آن، بر
آستان امام رضا علیه‌السلام وقف كرد تا «شعبه‌اي از كتابخانه مقدسه رضويه
باشد» و «كافه و عامه افراد سكنه ايران بدون رعايت مليت حق استفاده داشته
باشند». آنچه وقف شد در کنار هزاران نسخه نفيس خطي يا چاپ سنگي، آثار
گران‌بهای تاریخی و هنری همچون فرش، لوستر، مبلمان و تابلوی نقاشي بود كه
او به عنوان لوازم و وسایل زندگي شخصي از آن‌ها بهره می‌گرفت. مجموعه‌هاي
نفیس تمبر، سكه، آثار لاکی و تابلوهاي نقاشي هم در ميان این‌ها ديده مي‌شد.
اين آثار ابتدا كنار كتابخانه به نمايش درآمدند و سپس هسته اوليه موزه ملك
را شكل دادند.
حاج حسين ملك اموال زيادي را وقف كتابخانه كرد تا پس از مرگش، درآمدي براي
توسعه كمي و كيفي آن فراهم باشد. او نخستين بار در سال 1325 خورشيدي و سپس
در 25 فروردين ماه 1330 خورشیدی املاك و مستغلات فراوانی را به آستان قدس
رضوي وقف كرد و درآمدشان را به كتابخانه اختصاص داد. این بازرگان فرهیخته
همچنین در سال‌هاي 1331 و 1334 خورشیدی براي چندمين بار املاك و مستغلاتي
را بر آستان قدس رضوي وقف كرد و مقرر داشت كه بخشي از عوايد آن‌ها به
كتابخانه و موزه و بخش ديگر به ساخت و اداره بيمارستاني در چناران خراسان
اختصاص يابد.
خرداد 1392، گشایش سالن حاج حسین آقا ملک
موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1391 خورشیدی بر آن شد تا
برای آشنایی بیش‌تر علاقه‌مندان و دوستداران فرهنگ و تاریخ با زندگی و
اقدامات حاج حسین آقا ملک به عنوان یکی از بزرگ‌ترین واقفان ایران، سالنی
اختصاصی برای معرفی بیش‌تر این بزرگ‌مرد و نمایش آثار و اشیای ارزشمند به
جای مانده از او پدید آورد. از این‌رو ساخت سالن یادشده در ماه‌های پایانی
سال 1391 آغاز شد و اکنون در مرحله پایانی قرار دارد. با گشایش این سالن در
خرداد 1392 خورشیدی، بازدیدکنندگان می‌توانند شناخت بیش‌تری درباره حاج
حسین آقا ملک به دست آورند.
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی