كتابخانه‌هاي عربستان سعودی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
عربستان سعودي، كتابخانه‌هاي. پادشادهي سعودي واقع در جنوب غربي آسيا، مشتمل بر بخش اعظم شبه جزيره عربستان است. كشورهاي اردن، عراق، و كويت از شمال؛ خليج‌فارس، قطر، و امارت متحده عربي از شرق؛ عمان و يمن از جنوب؛ و درياي سرخ از غرب آن را احاطه كرده‌اند. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 599,417,26 نفر و مساحت آن 690,149,2 كيلومتر مربع است. زبان رسمي آن عربي است.
تاريخچه. نخستين كتابخانه‌هاي عربستان عمدتآ در دو شهر مقدس مكه و مدينه، به‌ويژه در مسجد اعظم مكه و مسجد پيامبر (ص) در مدينه، ايجاد شدند. در اين كشور ساير انواع كتابخانه‌ها نظير كتابخانه‌هاي عمومي، دانشگاهي، آموزشگاهي، و تخصصي تا پس از پايان جنگ جهاني دوم تشكيل نشده بود. كتابخانه دارالكتب الوطنيه[1] (كتابخانه ملي) به‌عنوان كتابخانه‌اي عمومي در 1968 در رياض تأسيس شد.
كتابخانه ملي. كتابخانه ملي ملك فهد[2] با مساحت 000,23 مترمربع و حدود 150 كارمند، و با مجموعه‌اي در حدود 000,225 جلد در 1989 افتتاح شد. كاركنان كتابخانه سعي داشتند آن را به‌صورت يك كتابخانه ملي اداره كنند؛ و به همين دليل در جهت تصويب قانون واسپاري، انتشار كتابشناسي ملي، و هماهنگي فعاليت‌هاي كتابداري در كشور تلاش‌هاي بسياري كردند.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. با ظهور آموزش عالي در كشور، كتابخانه‌هاي دانشگاهي جديد تأسيس شدند. دانشگاه‌هايي كه از دهه 1950 در اين كشور تأسيس شده‌اند به گسترش كتابخانه‌هايشان علاقه خاصي نشان داده‌اند. هفت دانشگاه در نقاط مختلف كشور وجود دارد كه عبارتند از: دانشگاه ملك سعود در رياض (تأسيس 1957)؛ دانشگاه ملك عبدالعزيز در جده (1965)؛ دانشگاه ملك فهد در رشته نفت و معادن، در ظهران (1963)؛ دانشگاه ملك فيصل در دمامه و الحصاء، با تخصص در علوم و مطالعات عمومي (1975)؛ دانشگاه اسلامي امام محمد بن سعود در رياض (1974)؛ دانشگاه اسلامي در مدينه (1961)؛ و دانشگاه ام‌القراء در مكه با تخصص در مطالعات اسلامي، زبان عربي، علوم انساني، و علوم اجتماعي (1981).
كتابخانه‌هاي دانشگاهي داراي مجموعه‌هاي بزرگ كتاب، نشريات ادواري، نسخ خطي، انتشارات دولتي، و مواد ديداري و شنيداري هستند. اين كتابخانه‌ها سامان خوبي داشته و به نظام‌هاي اطلاع‌رساني خودكار مجهز هستند. به‌طور مثال دانشگاه ملك سعود در 1957، به‌منظور خدمات‌رساني به يك مدرسه عالي تأسيس شد، و در حال حاضر به 12 مدرسه عالي و چند مركز تحقيقاتي خدمات ارائه مي‌كند. كتابخانه مركزي دانشگاه با ساختمان بسيار مجهز خود، در مركز محوطه دانشگاه، تالار مطالعه‌اي براي 4000 مطالعه‌كننده و 400 محقق دارد. مجموعه كتابخانه در 1990، مشتمل بر 000,600 عنوان كتاب در 000,400,1 جلد بود كه در سال 2003 به 000,840,1 جلد رسيده است.
كتابخانه‌هاي عمومي. وزارت آموزش و پرورش تعداد 60 كتابخانه عمومي در نقاط مختلف كشور تأسيس كرده است. وزارت حج و اوقاف، متولي تأسيس تعدادي كتابخانه، به‌خصوص در مكه و مدينه است.
برخلاف كتابخانه‌هاي دانشگاهي و تخصصي، كتابخانه‌هاي عمومي رشد سريع و سازمان‌دهي مناسبي ندارند؛ به‌جز كتابخانه عمومي ملك عبدالعزيز در رياض (1985)، كه كتابخانه مجهزي است و مجموعه آن شامل 000,120 جلد كتاب عربي و بيش از 000,15 جلد كتاب غيرعربي، و بيش از 700 عنوان نشريه ادواري و ساير مواد مي‌شود.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. عربستان سعودي توجه فراواني به آموزش معطوف داشته و هزاران مدرسه تأسيس كرده و تقريبآ براي همه آنها كتابخانه درنظر گرفته است. اين مدارس از نظر مجموعه كتاب، تعداد كاركنان، سازمان‌دهي، و خدمات با يكديگر تفاوت دارند. اداره كتابخانه‌هاي مدارس، وابسته به وزارت آموزش و پرورش، مسئوليت تأمين مواد و خدمات فني كتابخانه‌ها را برعهده دارد. غالب اين كتابخانه‌ها، يك معلم ـ كتابدار نيمه وقت دارند. در مقايسه با ساير كتابخانه‌ها، كتابخانه‌هاي مدارس نياز به سازمان‌دهي مناسب‌تر و مجموعه‌اي گسترده‌تر دارند تا بتوانند خدمات بهتري ارائه دهند.
كتابخانه‌هاي تخصصي. وزارتخانه‌ها، مؤسسه‌هاي دولتي، سازمان‌ها، شركت‌ها، و مراكز تحقيقاتي براي پاسخگويي به نياز استفاده‌كنندگان خود به تأسيس كتابخانه‌هاي تخصصي اقدام كرده‌اند. از اواسط دهه 1950 بيش از 100 كتابخانه تخصصي تأسيس شده است. مؤسسه‌هاي داراي كتابخانه‌هاي سازمان يافته تخصصي، عبارتند از: وزارتخانه‌هاي نفت و معادن، آب و كشاورزي، برق و صنايع، شهرداري‌ها، و امور روستايي. همچنين مؤسسه‌هايي نظير سازمان استاندارد عربستان سعودي، مجلس شوراي سعودي، مؤسسه ارزي سعودي، شركت نفت (آرامكو)، و شركت هواپيمايي سعودي نيز داراي كتابخانه تخصصي هستند. وزارت آموزش و پرورش مراكز اسناد بزرگي را در اختيار دارد. كتابخانه و مركز اسناد سازمان مديريت دولتي (1960) كه به‌صورت تمام خودكار اداره مي‌شود، داراي 000,180 ماده كتابخانه‌اي و 000,44 سند اداري است. مركز ملي اطلاعات مالي و اقتصادي (1977) فهرست اسامي و داده‌هاي آماري و رايانه‌اي خود را از طريق ارتباطات ماهواره‌اي عرضه مي‌كند. مركز تحقيقات و مطالعات اسلامي ملك فيصل (1984) نيز داراي مركز داده‌هاي تخصصي است.
حرفه كتابداري. حرفه كتابداري در عربستان از دهه 1960، رشد قابل ملاحظه‌اي داشته است. چهار گروه آموزشي كتابداري، آموزش در سطح كارشناسي را ارائه مي‌دهند. سازمان مديريت دولتي نيز دوره‌هاي آموزش كتابداري برگزار مي‌كند. علاوه بر كساني كه فارغ‌التحصيل دانشگاه‌هاي انگلستان و امريكا هستند و برخي درجه دكترا دارند، كتابداران حرفه‌اي عمومآ فارغ‌التحصيلان دوره‌هاي كارشناسي و كارشناسي ارشد مراكز داخلي هستند. اينان با استفاده فزاينده از فناوري اطلاعات، به‌ويژه در مراكز دانشگاهي و اطلاعاتي، موجب ارتقاي اين حرفه و كسب اعتبار بيشتري شده‌اند.
ترجمه صديقه شوشه‌ريز
.[1] Daral-Kutub al-Watani'yah
.[2] King Fahd National Library
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی