كتابخانه‌هاي عراق سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
عراق، كتابخانه‌هاي. جمهوري عراق، كشوري عربي در منطقه خاورميانه است كه با كشورهاي تركيه در شمال، ايران در شرق، كويت و عربستان سعودي در جنوب، و اردن و سوريه در غرب مرز مشترك دارد. نزديك به يك چهارم مردم عراق در شهر بغداد كه پايتخت اين كشور است، زندگي مي‌كنند. جمعيت عراق (طبق آمار سال 2005)، بالغ بر 906,074,26 نفر و مساحت آن 317,438 كيلومترمربع است.
تاريخچه. از آغاز تمدن بشريت، مؤسسات فرهنگي، علمي، و آموزشي؛ از 4000 سال پيش از ميلاد مسيح كتابخانه‌هايي در عراق قديم يا همان بين‌النهرين وجود داشته است.
قديمي‌ترين اسناد مكتوب مربوط به سومري‌ها، آشوري‌ها، و بابلي‌ها به‌صورت الواح گلي به كمك حفاري‌هاي باستان‌شناسي در مناطق مختلف عراق، به دست آمده است. مثلا در شهر قديم نيپور نزديك شهر بابل (حدود 160 كيلومتري جنوب شرقي بغداد) و در فاصله سال‌هاي 1890 تا اوايل 1900 بيش از 000,60 لوح گلي از طريق حفاري استخراج شد. قسمتي از اين الواح به دوره سومري‌ها (4000ق.م.) و قسمتي به دوره بابلي‌ها برمي‌گردد (3000ق.م.). اين الواح كه از مجموعه عظيم معبدي به‌دست آمده است، نشانگر وجود كتابخانه و مركز اسناد در اين معبد است.
در شمال عراق، در شهر نينوا، پايتخت آشور، مجموعه ديگري از الواح گلي كشف شده است. اين مجموعه به كتابخانه سلطنتي آشور بانيپال* مشهور است و به قرن 7 قبل از ميلاد تعلق دارد.
در دوران قرون وسطي، تمدن عربي - اسلامي در دوره عباسيون به اوج شكوفايي خود رسيد و در شهر بغداد، كه پايتخت ايشان بود، 63 كتابخانه با مجموعه‌هاي عظيم وجود داشت. به‌جز محققان، عامه مردم نيز از اغلب اين كتابخانه‌ها استفاده مي‌كردند. علاوه بر بغداد، كتابخانه‌هايي در شهرهاي بصره و كوفه وجود داشته است.
در جنگ عراق عليه كويت در 1991 و سال‌هاي بعد از آن، كتابخانه‌هاي عراق متحمل خسارات قابل توجهي شدند. در ذيل اطلاعاتي منعكس شده است كه وضعيت كتابخانه‌هاي عراق را قبل از 1991 نشان مي‌دهد.
كتابخانه ملي. كتابخانه ملي عراق در 1920 تأسيس شد، در 1961 به‌عنوان كتابخانه واسپاري امتياز قانوني گرفت، و در 1976 به ساختمان جديد خود در مركز بغداد منتقل شد. ساختمان جديد طوري طراحي شده بود كه مي‌توانست بيش از 000,000,1 جلد كتاب را در خود جاي دهد. كتابخانه ملي، كتابشناسي ملي عراق را به‌صورت فصلي منتشر مي‌كند.
مركز اسناد ملي، كه در 1963 تأسيس شده بود، در 1987 براي تشكيل مركز جديدي به‌نام خانه كتاب‌ها و اسناد[1] ، با كتابخانه ملي ادغام شد. اين مركز زير نظر وزارت آموزش و پرورش عراق اداره مي‌شود. در نتيجه اين ادغام برخي فعاليت‌هاي اين دو، مانند خدمات توليد ريزفيلم ادغام شد، اما ساير فعاليت‌ها مانند خدمات فني و خدمات عمومي آنها هنوز مجزاست.
مجموعه كتابخانه ملي حدود 000,420 جلد است كه حدود 000,40 جلد آن نشريات ادواري است. مجموعه مركز اسناد ملي حدودآ 000,000,5 سند و مدرك دارد كه در بيش از 000,40 پرونده بايگاني شده است. تعداد كل كارمندان بيش از 180 نفر است كه 40 نفر آنها متخصص هستند.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. كتابخانه‌هاي دانشگاهي عراق به لحاظ امكانات، كاركنان، و ارائه خدمات از بهترين مراكز اطلاعاتي كشور محسوب مي‌شوند. عراق داراي حدود 90 كتابخانه در 11 دانشگاه و مؤسسه فني است.
كتابخانه مركزي دانشگاه بغداد[2] كه در 1959 تأسيس شده، داراي 28 كتابخانه دانشكده‌اي است كه از قديمي‌ترين و بزرگ‌ترين كتابخانه‌ها به‌شمار مي‌روند. جمع كل مجموعه اين كتابخانه‌ها حدود 000,750 جلد است كه حدود 5700 عنوان آن نشريات ادواري است و 000,49 ماده ديگر شامل نقشه‌ها، ريزنگار، و نوارهاي صوتي مي‌شود. مجموعه اين كتابخانه، همانند ديگر كتابخانه‌ها و مراكز اطلاعاتي عراق، اغلب به زبان عربي يا انگليسي است، ولي مجموعه‌هاي كوچك‌تري نيز به ديگر زبان‌ها دارد.
كتابخانه مركزي دانشگاه موصل با 14 كتابخانه دانشكده‌اي، از لحاظ مجموعه با بيش از 000,250 عنوان كتاب، 2800 عنوان نشريه ادواري، و 000,16 قلم مواد ديگر در مقام دوم قرار دارد. اين كتابخانه، از لحاظ تجهيزات و ارائه خدمات اطلاعاتي پيشرفته مانند لوح فشرده نوري و امكانات جست‌وجوي پيوسته، از بهترين و مجهزترين كتابخانه‌هاي دانشگاهي كشور به حساب مي‌آيد.
كتابخانه‌هاي عمومي. در عراق بيش از 70 كتابخانه عمومي با مجموعه‌اي در حدود 000,000,1 جلد وجود دارد كه در سراسر كشور پخش شده‌اند. در شهر بغداد 18 كتابخانه عمومي با مجموعه 000,242 جلد كتاب موجود است. تعداد كاركنان آنها 170 نفر است كه 29 نفر از آنان متخصص هستند. همچنين دو كتابخانه عمومي براي كودكان وجود دارد كه يكي در 1964 در ساحل شرقي رود دجله و ديگري در 1985 در ساحل غربي آن تأسيس شد. اين دو كتابخانه، خدمات متعددي از جمله نمايش فيلم، انواع بازي‌ها، و قصه‌گويي براي كودكان 5 تا 14 ساله ارائه مي‌دهند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. از ميان 000,11 مدرسه ابتدايي، دبيرستاني، و مدرسه فني نزديك به 9000 واحد كتابخانه دارند. اين كتابخانه‌ها به بيش از 000,300,4 دانش‌آموز خدمات ارائه مي‌دهند. از ميان 2600 دبيرستان، نزديك 2000 واحد داراي كتابخانه‌اند. اين كتابخانه‌ها حدودآ 000,500,1 جلد كتاب و ساير مواد كتابخانه‌اي دارند.
در مدارس عراق تنها 130 كتابدار متخصص تمام وقت وجود دارد و در ساير مدارس، كتابخانه‌ها توسط معلمان همان مدارس و به‌صورت نيمه‌وقت اداره مي‌شوند.
كتابخانه‌هاي تخصصي. كليه وزارتخانه‌ها و اغلب مؤسسات دولتي، مجموعه‌هاي خاص خود را دارند و در آنها كتاب‌ها، نشريات ادواري، جزوات، گزارش‌هاي فني، و ساير مواد كتابخانه‌اي گردآوري مي‌شود. مثلا كتابخانه وزارت برنامه‌ريزي عراق كه در 1960 تأسيس شده است، مجموعه‌اي در حدود 000,145 قلم مواد گوناگون دارد. همچنين كتابخانه وزارت امور خارجه كه در 1934 تأسيس شده، علاوه بر مواد آرشيوي، گزارش‌ها، و بريده جرايد، مجموعه‌اي با بيش از 000,10 جلد كتاب دارد.
مركز اسناد و مدارك علمي، نخستين مركز داراي كتابخانه است و مجموعه آن شامل 000,20 جلد كتاب، بيش از 1300 عنوان نشريه علمي ـ تخصصي، و تعدادي ريزنگار و ساير مواد ديداري ـ شنيداري است. مركز اسناد و اطلاعات كشورهاي حوزه خليج‌فارس نيز كه در 1981 در بغداد تأسيس شد، براي ارائه خدمات به عراق و ساير كشورهاي حوزه خليج‌فارس، مجموعه‌اي غني دارد كه شامل بريده جرايد، حدود 800 عنوان نشريه جاري، ريزفيلم، مواد ديداري ـ شنيداري، بايگاني، و چندين هزار جلد كتاب تخصصي است. هر دو مركز، خدمات اطلاع‌رساني گوناگوني ارائه مي‌دهند (مانند نمايه‌سازي، كتابشناسي، چكيده‌نويسي، و ديگر خدمات مرجع) و با استفاده از پايگاه‌هاي اطلاعاتي محلي و بين‌المللي موفقيت‌هايي در زمينه ارائه خدمات رايانه‌اي به دست آورده‌اند.
حرفه كتابداري. دو دانشگاه در سطح كشور آموزش رسمي كتابداري و اطلاع‌رساني ارائه مي‌دهند. علاوه بر آن، انجمن كتابداران عراق و كتابخانه مركزي دانشگاه بغداد نيز آموزش غير رسمي ارائه مي‌دهند.
گروه كتابداري دانشگاه المنتنصريه، كه در 1970 در بغداد تأسيس شد، برنامه‌هاي دوره كارشناسي و كارشناسي ارشد ارائه مي‌دهد و سالانه حدود 600 دانشجو مي‌پذيرد. بسياري از متخصصان و صدها نيمه متخصص مدارك كارشناسي ارشد و كارشناسي را از اين دانشگاه دريافت كرده‌اند.
دانشگاه بصره، نخستين دوره كارشناسي را در 1984 آغاز كرد و سالانه حدود 200 دانشجو مي‌پذيرد.
انجمن كتابداران عراق در 1968 در شهر بغداد تأسيس شد. اين انجمن هر ساله گردهمايي‌هايي براي متخصصان، و دوره‌هاي كوتاه‌مدت آموزشي براي علاقه‌مندان برگزار مي‌كند.
مأخذ :
1) Kindilchie, Amer Ibrahim. "Library and Documentation Centers in Iraq". The Arab Magazine for Information Science, 1984.
عامر ابراهيم قنديلچي[3] (WELIS)
ترجمه باسمه رضايي
.[2] Central Library of the University of Baghdad
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی